Historia malarstwa japońskiego rozpoczyna się wraz z pojawieniem się buddyzmu w VI wieku naszej ery. Buddyjskie świątynie i klasztory były zdobione przez malarzy chińskich i koreańskich, którzy głównie przedstawiali Buddę i bodhisattwów.
Buddyzm
Budda, indyjski założyciel tej religii, zmarł około 480 r. p.n.e.. Między drugim a piątym stuleciem naszej ery buddyzm rozprzestrzenił się na całą Azję Środkową i dotarł aż do Chin. Jeszcze za swego życia Budda założył zakon mnichów i także wielu ludzi świeckich było wyznawcami jego nauki. Ta nauka jest pozornie prosta, ale wymaga wielkiego wysiłku, aktywnego działania. Nic nie jest ważne, jak tylko jej urzeczywistnienie. Jedna z podstawowych zasad mówi, że wiara w istnienie jakiegokolwiek rodzaju indywidualnych rzeczy jest nieważna i stanowi przeszkodę, ponieważ jest podstawą wszelkiego cierpienia i bólu na świecie. Do tego należy też każdy rodzaj czysto intelektualnej spekulacji.
W centrum uwagi jest wewnętrzna wizja. W buddyzmie głęboki szacunek dla transcendentalnego ideału jest uzasadnionym sposobem zdobywania wiedzy duchowej.
Nauka o trzech ciałach Buddy ma olbrzymie znaczenie dla kompozycji artystycznej. W czasie swego ziemskiego życia Budda początkowo posiadał ludzkie ciało ze wszystkimi jego niedoskonałościami (Nirmanakaya). Prawdziwa natura Buddy w jego doskonałym oświeceniu jest jednak niewypowiedzianym absolutem, który jest identyczny z samym kosmosem (Dharmakaya – „ciało nauki”). Między nimi znajduje się symboliczne, złote ciało z jego licznymi atrybutami. To ciało jest transcendentne i jest przedstawiane jako złota aureola i wychodzące z niej promienie (Sambhogakaya – „ciało radości”).
Budda wygłaszający swoje mowy był często pokazywany ze swoimi zwolennikami, którzy czasem mają skrzyżowane nogi. Wierni nazywali ich bodhisattwami. Uważano, że modlitwy ludzi łatwiej trafiają do nich niż do oddalonego od nich, zasiadającego jakby na tronie, Buddy.
Bodhisattwa jest oświeconą istotą, której celem jest nie tylko samemu uzyskanie oświecenia i wejście do Nirwany, ale także pomoc wszystkim istotom w uwolnieniu się od niekończącego się koła reinkarnacji.
Bodhisattwa Maitreja jest postrzegany jako Budda przyszłości, nauczyciel nadchodzącego okresu. Jego imię pochodzi od sanskryckiego słowa maitri, które oznacza uniwersalną miłość, dobroć, radość i przyjaźń.
Istnieje rozróżnienie między ziemskimi a nieziemskimi bodhisattwami. Pierwsi to ludzie, którzy żyją życiem tego świata, pracując dla dobra wszystkich czujących istot (ludzi i zwierząt), ponieważ są pełni dobroci i współczucia. Drudzy są transcendentnymi istotami, które również wspierają wszystkich i pomagają im na drodze do wyzwolenia.
Rola sztuki
Japonia stała się centrum malarstwa religijnego. W IX wieku naszej ery cesarz założył pracownię malarstwa. XI wiek może być postrzegany, pod wieloma względami, jako złoty wiek japońskiego malarstwa. Oprócz sztuki religijnej rozkwitła sztuka świecka, do której w XII wieku należały pierwsze portrety znanych osobistości.
Różne formy sztuki były postrzegane jako narzędzia przydatne do wskazywania na znaczenie tego, co ukryte jest poza formą. Mowa jest tu o podstawowej koncepcji, że cały naturalny świat jest ożywiany przez Kami, przez duchy lub bogów.
Kami są we wszystkim, w górach, drzewach, kamieniach, wodospadach…. Typowa japońska miłość do natury jest bezpośrednią konsekwencją tego wyobrażenia duchowo ożywionego krajobrazu. Ten pogląd jest związany z inną japońską tradycją religijną, szintoizmem.
Buddyjskie obrazy mają wzmacniać szacunek wiernych poprzez wywoływanie uczuć radości i wzniosłości, ponieważ to, co człowiek może kochać jako obraz fizyczny, może stać się jego wewnętrznym miernikiem. Należy przy tym również wziąć pod uwagę to, że ludzie w dawnych czasach nie potrafili czytać i pisać. Tak więc oprócz recytacji w świątyniach, mostem do zrozumienia były tylko obiekty wizualne. Szczególną uwagę zwraca lotosowy tron Buddy, przedstawiany na obrazach tak, jakby kwiaty wyłaniały się z tajemniczej głębi przestrzeni.
Obrazy miały koncentrować ducha wierzących na przedstawieniach Boskości. Każdej z różnych postaci odpowiadają określone rytuały. Kolory, liczba ramion i głów wskazują na jakości duchowe i cechy duszy.
Poza językiem obrazów do wierzącego przemawiają rytualne mantry kapłanów. Celem jest tu również przywoływanie boskich sił.
Kolejnym rodzajem buddyjskiej ikonografii jest narracja obrazowa. Chodzi tu o moralną szatę buddyjskiego nauczania. Jedna z tych narracji mówi nam o poświęceniu się przyszłego Buddy, który skacze ze skały, by służyć jako pokarm dla głodnej tygrysicy i jej młodych.
Chińsko-japoński sposób rysowania z jednej strony dąży do wyraźnego obrazu, to znaczy solidnego, jasnego i spójnego zarysu, który ogranicza formy. Jednocześnie prowadzenie linii przez japońskich artystów opiera się na duchowej koncentracji i natychmiastowym opanowaniu przebiegu ruchu. Ikony czystego stylu celują w regularności i powtarzaniu linii.
Kolory są używane dla ich wartości emocjonalnych. Kompozycja kolorów w pełni rozwiniętym obrazie sięga daleko poza jakąkolwiek symbolikę językową. Za pomocą wszystkich elementów stylu stara się ukazać widzowi piękno Boskości.
Źródło:
FrühbuddhistischeMalerei aus Japan (Wczesnobuddyjskie malarstwo z Japonii), Unesco, Monachium 1963
