Próbując uchwycić istotę sufizmu natrafiamy na perskiego poetę Rumiego. Jego wiedza płynąca z serca jest zgodna z gnozą, co stało się wiadome dzięki pismom z Nag Hammadi. Nie jest to zaskakujące, albowiem gnoza, mówiąc ogólnie, jest źródłem z którego czerpał cały mistycyzm Bliskiego Wschodu. Podobnie jak sufizm, mistycyzm ten zrodził się w islamie.
Mevlana Dżalaloddin Rumi urodził się 30 września 1207 roku w obecnym Afganistanie, wówczas części Imperium Perskiego. Tak jak teraz, czasy były niespokojne, gdyż potęga Czyngis-chana pozostawiła po sobie niszczycielski ślad w tym imperium. W tych mrocznych czasach kwitła perska poezja.
Rumi poruszał się jak wolny duch w świecie nauki i poezji. Wybierał obrazowanie bliskie codzienności. Dlatego też jego dobór słów jest tak rozpoznawalny, nawet w naszych czasach. W formie i znaczeniu jego poezja reprezentuje wirowanie człowieka wokół siebie samego, wokół osi, na której obraca się wszystko we wszechświecie, jak wirujący taniec, który jest w harmonii z wszechświatem, wokół ukochanego, jedynego Boga, który jest miłością. Na Bliskim Wschodzie Masnavi Rumiego [1] nazywano „małym Koranem”. Dla wielu był to ważny przewodnik obok trudnego Koranu. Rumi mówi o człowieku, jego pragnieniach i jego relacji do stworzenia i stwórcy. Z perspektywy stwórcy poeta pisze:
Byłem Ukrytym Skarbem, żarliwie pragnąłem zostać poznanym, więc powołałem do istnienia stworzenie, by zostać poznanym. [2]
W Pieśni fletu zawartej w Masnavi Rumi opisuje ból oddzielenia:
Słuchaj, jak ten flet trzcinowy swą smutną opowieść snuje,
Jak on z powodu rozstania skarży się i lamentuje. [3]
Podobnie jak flet sporządzony z trzciny, wycięty z trzcinowiny, człowiek jest oddzielony od swojego pochodzenia. W człowieku zawarta jest głęboka tęsknota za domem. Pięknie ujęła to holenderska poetka Vasalis [4]:
To nie odcięcie jest bolesne, ale fakt oddzielenia.
Rumiego wizja świata mówi o Wszechmogącym, który szuka siebie w swoich stworzeniach i poprzez nie. To relacja podobna do tej między kochającą a ukochanym. Każde stworzenie postępuje i poznaje własną drogę do Ukochanego. Każdy człowiek doświadcza boskości na swój własny sposób, zgodnie ze swoimi predyspozycjami i rozwojem. Nikt z ludzi nie może być zatem potępiony czy odrzucony. Każdy ruch religijny ukazuje cząstkę prawdy absolutnej. Ta bardzo istotna myśl, szczególnie w naszej dobie, prowadzi do tolerancji i szacunku dla poglądów innego człowieka. Dla Rumiego różne religie są fasetami jednego i tego samego diamentu i nie istnieje żadna religia poza religią miłości. W szczególny sposób jest to wyrażone w naszych czasach w książeczce Een jihad van liefde (Święta wojna miłości) [5]:
Kiedy spotykam wyznawcę innej wiary, który kieruje się miłością, to mam odczucie, że wyznajemy tę samą religię. Miłość – podstawa, postument, na którym musi opierać się każda wiara.
W poemacie Masnavi Rumiego ilustruje to opowieść o Mojżeszu i pasterzu [6].
Mojżesz spotkał rolnika głęboko pogrążonego w modlitwie:
Boże, gdzie jesteś?
Pozwól mi być Twym sługą, bym mógł wiązać Twe sandały,
czesać Twe włosy, dbać o Twój dobrostan,
przynosić Ci mleko i całować Twoje małe rączki
kiedy przychodzi czas, byś ułożył się do snu.
Będę zamiatać Twą izbę i dbać o wszystko.
Boże, moje owce i kozy należą do Ciebie.
Wzdychając do Ciebie będę Cię pamiętał.
Mojżesz nie mógł już tego znieść:
Wydaje Ci się, że do kogo mówisz?
Mówię do tego, który stworzył nam ziemię i niebiosa,
odpowiedział pasterz.
Rzekł do niego Mojżesz:
Czemu mówisz o skarpetkach i butach!
I jak śmiesz wspominać o małych rączkach?
Co za bluźniercze słowa!
Zachowaj je dla swej rodziny, a rodzinę z dala od świata.
Czy Bóg ma stopy do chodzenia?
Zachowaj przy sobie swoje skarpety i buty.
Mleko jest dla niemowlęcia, nie dla Boga,
który stoi pomiędzy nami jak słońce.
Dostosuj swój język, nie tak się mówi do Boga.
Tak samo, jak do mężczyzny nie mówi się Fatima.
Podobne gadulstwo dobre jest dla świata, ale nie dla Źródła wszechrzeczy,
ani dla tego, w którym wszystko jest Jednością.
Na te słowa pasterz pokajał się i podarł na sobie ubranie, po czym bez słowa udał się do głuszy.
Wtedy w Mojżeszu przemówił głos, głos Boga:
Sługo mój, dlaczego mnie zdradziłeś?
Czy przyszedłeś jako prorok by łączyć, czy dzielić?
Nie skłaniaj się ku rozłące, bo tego najbardziej nie znoszę.
Każdy wyraża się na swój sposób.
Co dla jednego złe, dla innego jest dobre.
Miód dla jednego jest dla innego trucizną.
Brud, nieczystość?
Jestem ponad tym.
Modlitwa?
Jeden idzie krawędzią, drugi dociera za daleko.
Czymże miałbym się przejmować?
Uważasz, że nie dałem człowiekowi pochwały i modlitwy, prawda?
Żebyś ty miał się lepiej?
Nie, dałem mu je jako dar.
Niech hindus, muzułmanin, sikh czy chrześcijanin modli się do własnego boga i przykazania.
Nie ja odnoszę korzyść, lecz ten, kto się modli.
Będą błyszczeli.
To nie ich słowa są modlitwą, lecz ich pokora.
Porzuć już język, bo to jest sprawa serca!
Nie oskarżaj tego, który miłuje.
Jego „niewłaściwy” język po stokroć lepszy jest niż „dobry” język innych.
Kiedy jesteś przy Kaabie nie ważne jest, w którą stronę
kładziesz swój modlitewny dywan!
Religia miłości nie ma praw i przykazań, tam jest tylko Bóg.[6]
Cytaty:
Moją religią jest żyć miłością –
życie z tej zwierzęcej duszy i z tą głową to hańba.
Miecz miłości
strąca kurz z serca tego, który miłuje,
bo miecz ten strąca występki.
Kiedy cielesny kurz zniknie,
księżyc mój zajaśnieje,
księżyc mego rozumu odnajdzie jasne niebo.
Miłości moja, od zawsze uderzałem dla ciebie
w bęben miłości do melodii:
„Moje życie zależy od mego umierania”.
Rumi
Co znaczy nauka wiedzy Boga?
Być pochłoniętym przez obecność Jedynego.
Jeśli pragniesz błyszczeć jak dzień, spal iluzję,
że myślisz, że stoisz samotnie i rozpłyń się
w Istocie która jest wszystkim.
Lgniesz do ,,ja” i ,,my”
a to rozdwojenie to twój upadek.
Rumi
Bóg nadaje światu pewną barwę,
rozmaitość i wartość,
i tym samym obdarowuje ludzi przedmiotem sporów.
Kiedy ciasto jest upieczone w formie wielbłąda albo lwa,
wtedy dzieci łakomie się oblizują.
Zarówno lew, jak i wielbłąd w ustach znów stają się chlebem,
ale nie warto tego mówić dzieciom.
Rumi
Co Bóg rzekł do róży, a sprawiło, że uśmiechnęła się doskonałym pięknem,
powiedział także do mego serca i uczynił je stokroć piękniejszym.
Rumi
Źródła:
[1] Rumi, Jalaluddin, Masnavi i Ma’navi (thesufi.com)
[2] Ibid, Księga IV.
[3] Rumi Dżalaloddin, Masnawi, księga pierwsza, str. 25, Imprint Media, Warszawa 2021.
[4] Vasalis, M., Sotto voce uit Vergezichten en gezichten [wiersz Sotto voce z tomiku Widoki i oblicza], Van Oorschot, 1954.
[5] El Bachiri, Mohamed en Reybrouck, David Van, Een jihad van liefde [Święta wojna miłości], Amsterdam 2017.
[6] Rumi, Jalaluddin, De Masnavi, Księga 2, Opowieść VII.
[7] Zwan, W. van der, Rumi gedichten [Poezje Rumiego], AnkhHermes, Deventer 2008.
[8] Seyed-Gohrab, Asghar, Soefisme een levende traditie [Sufizm jako żywa tradycja], Prometheus, Amsterdam 2015.
[9] Brakell Buys, R. van, Gestalten uit de Perzische Mystiek [Postaci perskiego mistycyzmu], East West Publications, Den Haag 1982.
[10] den Boer, Sipko A. en Swierenga, Aleid C., Roemi juwelen [Klejnoty Rumiego], Milinda Uitgevers, Den Haag 2006.
