Ik was in de gelegenheid deze tentoonstelling te bezoeken en denk met gevoelens van dankbaarheid terug aan de momenten dat ik oog in oog stond met wat ik de verbeelding van het hoogste in de mens zou willen noemen. Het kwam naar mij toe in een periode waarin ik mij, ter voorbereiding op een lezing, aan het verdiepen was in de werken van de Duitse Dominicaan en Mysticus Meister Eckhart. Het was mijn voornemen te gaan spreken over wat Eckhart noemde ‘de Unio Mystica’, de goddelijke eenheid of de eenheid van God en de mens. En daar op die middag in het Gemeentemuseum in Den Haag, in het werk van Mark Rothko, te midden van het kleurloze zwijgen, kwam voor mij tot uitdrukking wat Meister Eckhart met de Unio Mystica moet hebben bedoeld.
Mark Rothko, de van oorsprong Joodse schilder die werd geboren in Letland, maakt diepe indruk op de toeschouwer van zijn verstilde schilderijen. In de ontwikkeling van zijn werk heeft hij geleidelijk steeds meer afstand genomen van vormen, figuren en zelfs kleur. Hij drukt op deze wijze de mystieke ervaring uit die hem tijdens het schilderen overkwam. Het bracht hem op de drempel van het transcendente, het stelde hem in staat die drempel te overschrijden en deel te zijn van het mysterie van de kosmos. Het is vooral zijn latere werk dat direct appelleert aan het innerlijk van de toeschouwer, die hij lijkt uit te nodigen zijn ervaring met hem te delen, een te worden door los te laten en op te gaan in het geheel.
Ik heb Rothko uiteindelijk niet in mijn lezing verwerkt, althans niet merkbaar. Wel heb ik een van zijn werken aan het slot van mijn presentatie getoond en er de Roos op het Kruis op laten projecteren. Zonder woorden.
Rothko laat de toeschouwer in zijn werken verdwijnen en achter met een intens gevoel van eenheidsbeleving, van herkenning. Een gevoel van herkenning dat zich snel na mijn bezoek aan het museum herhaalde toen ik een boek in handen kreeg van de toen net overleden Nederlandse schrijver Joost Zwagerman. In De Stilte van het Licht [1] wijdt hij enkele tientallen pagina’s aan Rothko en laat ook anderen aan het woord die spreken over hun kennismaking met Rothko:
Opgaan in een verheven stilte. Ontkomen aan jezelf in sublieme rust.
Prachtige verwoording van een mystiek-religieuze ervaring. Fantastische voorbeelden van hoe door de kunst de Unio Mystica ons nabij kan komen.
[1] Joost Zwagerman, De Stilte van het Licht, de Arbeiderspers, 2015
