Niemal wszystkie wspólnoty religijne w tzw. zachodnim świecie przeżywają obecnie spadek liczby członków. Jeśli chcemy odpowiedzieć sobie na pytanie o znaczenie grup duchowych w dzisiejszych czasach, kluczowe wydaje się być wyjaśnienie w pierwszej kolejności przyczyny zmniejszonego przyciągania ludzi do instytucji religijnych i grup duchowych. Chcielibyśmy tu zaproponować cztery możliwe przyczyny takiego stanu rzeczy.
Pierwszym powodem może być to, że we współczesnym zachodnim świecie, pomimo obecnej szczególnej sytuacji, istnieje niespotykane dotąd zabezpieczenie społeczne, idące w parze z bezpieczeństwem psychicznym i daleko idącymi osobistymi możliwościami działania. Ta sytuacja otwiera jednostce wiele możliwości indywidualnego wyrażania się. A to z kolei sprawia, że czuje ona znacznie mniejszy pociąg do ustalonych instytucji religijnych, grup duchowych i zbiorowych narracji, które zwykle niosą ze sobą pewną unifikację.
Inną przyczyną może być to, że jeszcze 20 lat temu istniało zaledwie kilka grup duchowych, do których można było się przyłączyć, podczas gdy dzisiaj praktycznie każda wspólnota na świecie jest dostępna w Internecie za pomocą kilku kliknięć. W związku z tym mamy obecnie w sieci dość jednolite spektrum grup religijnych wraz z ich poglądami i naukami. W efekcie istniejąca w „analogowej” erze unikalność charakteryzująca poszczególne wspólnoty, w dzisiejszej erze informacyjnej zaciera się. Dlatego współcześnie nie ma aż tylu wyraźnych powodów dołączenia do konkretnej społeczności, przy jednoczesnej obfitości wyboru. Z psychologicznego punktu widzenia oznacza to większe prawdopodobieństwo, że człowiek nie wybierze żadnej z nich.Zob. „Paradoks wyboru” Barry’ego Schwartza.
Trzecim powodem, który idzie w parze z opisanym powyżej, może być fakt, że w dzisiejszej erze informacji instytucje religijne utraciły monopol na wiedzę religijną i jej interpretację, który posiadały jeszcze w ubiegłym stuleciu. Dziś wiedza przestała być scentralizowana i powiązana z określonymi instytucjami, lecz można do niej uzyskać dostęp online w dowolnym miejscu i czasie w sposób zdecentralizowany. Zaistniałe okoliczności pozwalają wciąż rosnącej liczbie ludzi zdobywać w sposób błyskawiczny wiedzę, której potrzebują, i która ich interesuje. Również z tego powodu instytucje religijne i wspólnoty duchowe tracą na znaczeniu.
Ostatnią przyczyną może być rosnąca społeczna i psychologiczna dominacja współczesnej nauki. Prowadzi ona zapewne do tego, że ludzie coraz częściej odrzucają przestarzały lub niespójny światopogląd wielu wspólnot religijnych i stają się krytyczni względem takich pojęć jak „wiara” czy „autorytet duchowy”.
Jaka jest więc przyszłość wspólnot religijnych i jakie jest aktualne zadanie grupy duchowej dzisiaj?
Próba znalezienia odpowiedzi
Jeśli chcemy wspólnie odkryć, jakie jest znaczenie i potencjał grupy duchowej – w najgłębszym tego słowa znaczeniu – musimy podejść do tego pytania całkowicie bezstronnie, z umysłem wolnym od wszelkich założeń, przekonań, wierzeń, wyobrażeń, tradycji i całej przeszłości. Czy jest to dla nas możliwe? Jedynie wtedy dotrzemy do twórczego wymiaru, który grupa potencjalnie posiada, jeśli tylko pozwolimy, aby nasze pytanie poprowadziło nas poza wszystko, co znamy i co sobie wyobrażamy. Nie możemy więc zaczynać od znanego. Tylko wtedy postawimy pierwszy krok w zupełnie nowy sposób. Pierwszym krokiem będzie postawienie pytania.
Dlatego teraz, gdy pytamy, nie czynimy tego na podstawie spekulacji lub rozumowania dedukcyjnego. Czynimy to w oparciu o niezaprzeczalną aktualność tego pytania. I tak wszyscy razem stoimy na tym samym gruncie, którym jest fundamentalne nie-wiedzenie i zadawanie pytań.
Jeśli rzeczywiście spotykamy się na tym poziomie, to możemy pytać w jednym duchu. Wtedy dane pytanie nie pojawia się u wielu odrębnych jednostek, lecz rodzi się w samym życiu, w przestrzeni, która się otwiera między nami.
Najgłębsza wspólna płaszczyzna łącząca grupę
Stojąc razem na tym samym gruncie, widzimy, że najgłębszą wspólną płaszczyzną grupy nie jest jej wiedza, posiadane opinie, czy narracje, lecz prostota wzajemnego dociekania wypływającego z nie-wiedzenia. W prostocie żywego nie-wiedzenia znika powierzchowny podział między jednostkami, a grupa zostaje poprowadzona do wspólnej esencji.
Rozmyślanie nad pytaniem zrodzonym z niewiedzy i badanie go w czystej świadomości bez udzielania na nie odpowiedzi, ma ogromną moc. Piękne jest, gdy dana grupa cieszy się takim wglądem, który jaśnieje pośród jej członków w całej swej pełni. Nie mówimy tu rzecz jasna o wyuczonej wiedzy, lecz o strukturalnej jakości, która rozwija się w każdym uczestniku dzięki wzajemnym dociekaniom i wglądowi; wglądowi, który wyłania się w ten sam sposób z płaszczyzny niewiedzy i cichej obserwacji.
Teolog i filozof Mistrz Eckhart (1260-1328) czyni interesującą uwagę na ten temat w kazaniu poświęconym niewiedzy. I choć wydaje się, że w poniższym cytacie odnosi się bardziej do jednostki, jego słowa można również odnieść do grupy ludzi, a nawet do całej ludzkości:
Jeśli człowiek ma dokonać jakiegoś wewnętrznego dzieła, to musi skupić wszystkie swe siły jakby w jakimś zakątku swej duszy i skryć się przed wszystkimi obrazami i formami, i tam może działać. Przy tym musi pogrążyć się w zapomnieniu i w niewiedzy. Jeśli słowo to gdzieś ma być usłyszane, to musi [być wypowiedziane] w ciszy i w milczeniu; tu można je usłyszeć i dobrze zrozumieć; w owej niewiedzy. Tam, gdzie nic nie wiemy, pokazuje się ono i objawia.Mistrz Eckhart, „Kazania i traktaty”, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1988, Kazanie 58, str. 307.
Dlatego dopiero wtedy, gdy jako grupa stoimy na gruncie nie-wiedzenia, możemy zapytać: jakie znaczenie ma duchowa grupa w dzisiejszych czasach? Wtedy nasz umysł jest całkowicie otwarty, wolny od przywiązań i obawy, że żywy ruch odpowiedzi, zrodzonej z wewnętrznego pytania, może zaprzeczyć naszym poglądom. W rzeczywistości taki umysł jest wolny od wszelkich poglądów. Oznacza to, że poczucie zagrożenia ze strony prawdy znalazło swój kres w czystej świadomości.
Gdy już dotarliśmy wspólnie tak daleko, możemy zapytać: jakie jest znaczenie prawdziwie duchowej grupy w dzisiejszych czasach?
Zadając to pytanie, jesteśmy świadomi, że odpowiedź na nie nie leży w sferze treści. Wiemy, że jest tylko jedna płynna, żywa, bezsłowna odpowiedź w sferze ducha, w której człowiek może mieć swój udział. Ta odpowiedź nie wyraża się w obrębie jakichś granic, lecz jako całościowy, niepodzielny ruch. Grupa, która potrafi w ten sposób zadać pytanie, jest jak ucho, jak pudło rezonansowe, które jest receptywne i otwarte. I w tej otwartości, w tym słuchaniu, w tym rezonansie, prawda odpowiedzi manifestuje się na pewnym poziomie bezpośrednio jako siła i przeradza się w działanie. Powiązana z nią twórcza energia zostaje uwolniona i oddziałuje ze swojej ponadczasowej jakości na wszystkie pozostałe poziomy istnienia.
Mistrz Eckhart kontynuuje swoją wypowiedź:
Jak Bóg bowiem nie zna granic w dawaniu, tak też dusza nie zna granic w braniu czy przyjmowaniu. I jak Bóg jest wszechmocny w działaniu, tak dusza jest bez dna w doznawaniu; i dlatego zostaje przemieniona Bogiem i w Bogu. Bóg ma działać, dusza zaś ma doznawać. On ma w niej poznawać i kochać samego siebie, ona jednak ma poznawać Jego poznaniem i ma kochać Jego miłością.
