In de huidige veranderende wereld voelen veel mensen zich gejaagd en onzeker. Depressiviteit komt onder alle leeftijden voor, ook bij jonge mensen. Velen zoeken naar een uitweg. Waar dient dit alles toe? En bestaat die uitweg?
Er is veel gezegd en geschreven over de Canadese singer-songwriter, schrijver en dichter Leonard Cohen (1934-2016), over zijn bijzondere stem, zijn charismatische persoonlijkheid, het grote aantal prachtige songs dat hij gedurende zijn hele leven schreef. Een succesvol leven en reden voor tevredenheid, zou je kunnen denken. Maar hij had ook zijn hele leven last van depressiviteit. En zijn leven lang is hij bezig geweest met pogingen tot helen van de mentale pijn die hij ervoer. Sommigen zeggen het in het zwaarmoedige timbre van zijn stem te horen, donker-melancholiek, en in zijn teksten, poëtisch en in veel gevallen confronterend. Hij wist dit zelf ook, zijn laatste album draagt niet zonder reden de titel ‘You want it darker?’
In een toespraak uit 1964 propageert hij:
Zoek op alle denkbare wegen, onderzoek met behulp van seks, drugs, vasten (…), maar gebruik alles als middel om God te zoeken, om de perfectie van het universum te ervaren.
Dat heeft hij, te oordelen naar zijn levenswijze en zijn songteksten, op intensieve wijze gedaan. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw begonnen jonge mensen zich te verdiepen in oosterse denkwijzen, waarbij onder andere ‘het doen van het niet-doen’ werd ontdekt. Dit werd soms geïnterpreteerd als een oproep om alle activiteit op te geven. In een later interview[1] erkent hij dat drugs geen echte vrijheid bieden, integendeel.
Niet veel mensen zijn toegerust om na de afbraak van oude structuren een nieuwe start te maken; sommigen maken helemaal geen nieuwe start, ze stoppen met wat ze deden en doen niets anders meer. Ik heb te veel mensen gezien die opgebrand waren door speed en LSD.
Kennelijk stond hij stevig genoeg in zijn schoenen om niet aan drugsgebruik ten onder te gaan.
Er waren voor hem echter ook eenvoudigere manieren om zijn depressiviteit het hoofd te bieden. Hij hechtte aan een vaste dagindeling, wat hem structuur en houvast gaf. Beginnen met een kop koffie, een half uur gitaar spelen en dan achter de schrijfmachine. En dat de rommel zich om hem heen ophoopte, daar had hij geen last van. Maar het punt waar alles om draaide, was voor hem het hart:
Werkelijke massa-destructieve wapens zijn de verharde harten van de mensheid. Als het hart verzacht, dan verzacht ook de levenshouding.
In veel latere interviews herhaalt hij dit: het begint bij het hart, dat verzacht en geopend moet worden. Maar dat gaat niet zonder slag of stoot, en ook niet met onze vrije wil, waarvan hij het ‘vrije’ in twijfel trekt.[2]
We worden meestal door onze reflexen getriggerd tot reageren in plaats van dat we bewust handelen.
Voor hem is het evident dat de mogelijkheid om het hart te verzachten en een werkelijke verandering aan te gaan alleen ontstaat in tijden van catastrofes, van welke aard ook. En al zou je verwachten dat hij ongeneeslijk depressief zou zijn geworden door de ervaringen van zijn familie met vervolging in Rusland rond de vorige eeuwwisseling, en daarna door zijn eigen ervaringen met mislukte relaties, eigen persoonlijke onvolmaaktheid, verlies van zijn complete vermogen en dergelijke, zelf zag hij dat helemaal niet zo. Wel voelde hij zich verantwoordelijk voor zijn eigen levensinstelling en gebruikte hij diverse methodes om tot zelfkennis te komen. Niet volgens een vast programma maar eclectisch, allerlei programma’s proberend om er het goede uit te behouden. En vooral door vol te houden op zijn weg.
I just think that trying to get through is my program.
In een interview uit 1980 zegt hij dat het belang van het ego zwaar wordt overschat.
Bij het ouder worden ontdek je geleidelijk dat ons werk nietig is, ons lichaam kwetsbaar en dat onze relaties onbestendig zijn, dus het ego handhaven op deze fundamenten is vruchteloos en brengt lijden. Het enig verstandige is het ego minder belangrijk te maken. Als het ego erin slaagt een stap opzij te zetten, het eigen willen over te geven aan het grotere willen dat onze eigen wil overstijgt, dan treedt er iets voor in de plaats dat ons iets van het grotere teruggeeft.
In hetzelfde interview zegt hij over de relatie tussen de seksen dat man en vrouw hier niet zonder reden zijn, dat
we een aandrang in ons hebben om ons aan iets toe te wijden.
De aantrekkingskracht tussen de seksen staat voor iets groters. Hij spreekt hier van werkelijke eenheid, iets waar zo veel mensen naar hunkeren. Maar die eenheid is van een heel andere orde dan die van een utopische samenleving. Uit zijn hele werk spreekt een weten van uit het grotere, uit de oorspronkelijke eenheid gevallen te zijn in een bestaansveld van dualiteit, van waaruit de mens moet terugkeren naar de eenheid. Periodes van tegenslag zijn daarbij cruciaal vanwege de confrontatie met fundamentele levensvragen, zoals hij dicht in zijn songtekst:
There’s a crack in everything. That’s how the light gets in.
Recentelijk ontdekte ik zijn dichtbundel Book of Mercy[3], die hij in 1984, zijn vijftigste levensjaar, publiceerde. Deze bestaat uit vijftig prozagedichten – zelf spreekt hij van gebeden. Deze gedichten getuigen van een diep verlangen, van een weten van afgedwaald te zijn, van een besef van onvolledigheid, van een hunkering naar verlossing uit de beperkingen van dit tijdgebonden, lichamelijke leven, dat al bij het begin verzekerd is van onzekerheid en onbestendigheid. De hele bundel ademt dit besef, dit inzicht in de mogelijkheden van de mens om bij leven al een uitweg te vinden en te proeven van een bestaan in de eeuwigheid.
| Verse 9 Blessed are you who has given each man a shield of loneliness so that he cannot forget you. You are the truth of loneliness, and only your name addresses it. Strengthen my loneliness that I may be healed in your name, which is beyond all consolations that are uttered in this earth. Only in your name can I stand in the rush of time, only when this loneliness is yours can I lift my sins toward your mercy.
| Vers 9 Gezegend bent u die elke mens een schild van eenzaamheid heeft gegeven zodat hij u niet kan vergeten. U bent de waarheid van eenzaamheid, en alleen uw naam spreekt haar aan. Versterk mijn eenzaamheid zodat ik genezen mag worden in uw naam, die alle troost die op deze aarde wordt uitgesproken, te boven gaat. Alleen in uw naam kan ik in de haast van de tijd staan, alleen wanneer deze eenzaamheid de uwe is, kan ik mijn zonden opheffen naar uw genade. |
Hij lijkt te spreken namens de eenzame mens van de huidige tijd, zo sterk geïndividualiseerd dat er steeds minder raakvlakken zijn met anderen. Die misschien juist daardoor gericht wordt tot het zoeken naar de oorspronkelijke eenheid en zich alleen maar kan wenden tot de diep in het hart verborgen poort naar de oorsprong. Naar de Andere in hemzelf, ‘uw naam, die alle troost die op deze aarde wordt uitgesproken, te boven gaat’.
Leonard Cohen is qua stijl moeilijk in een bepaalde categorie in te delen. Zijn melodieën, teksten en soms parlando zangstijl zijn uniek. Misschien past de benaming twintigste-eeuwse troubadour nog het beste. Het woord troubadour is afkomstig van het Franse trouver, dat ‘vinden’ betekent.
Onderzoekt alle dingen en behoud het goede,
zoals in de evangeliën geschreven staat. Zijn moeder Mascha Cohen zei eens in een interview: ‘Leonard is on his way home.’
| Verse 50 I lost my way, I forgot to call on your name. The raw heart beat against the world, and the tears were form my lost victory. But you are here. You have always been here. The world is all forgetting, and the heart is a rage of directions, but your name unifies the heart, and the world is lifted into its place. Blessed is the one who waits in the traveller’s heart for his turning. | Vers 50 Ik verdwaalde, ik vergat uw naam aan te roepen. Het primitieve hart klopte tegenover de wereld, en de tranen waren van mijn verloren overwinning. Maar u bent hier. U bent hier altijd geweest. De wereld is één en al vergeten, en het hart is een razen van richtingen, maar uw naam verenigt het hart, en de wereld wordt op zijn plaats getild. Gezegend is degene die in het hart van de reiziger wacht op zijn ommekeer.
|
| Citaat: ’I’d like to live a life in which the I is less prevalent. I think that the only way out of suffering is to somewhat resolve or attack that particular point of view.’ Uit een interview met Patrick Watson |
| Leonard Norman Cohen (21-9-1934 – 7-11-2016) werd in Montreal geboren in een welgestelde orthodox-joodse familie van Litouwse afkomst. Al vroeg had hij een grote belangstelling voor poëzie en muziek, en raakte hij geïnteresseerd in het werk van de Spaanse dichter Gabriel Garçia Lorca .Hij leerde zichzelf klassiek gitaar spelen. Na het schrijven van enkele matig verkochte romans werd hij bekend als (tekst)dichter/zanger. Met zijn song ‘Suzanne’, die eerst door de Canadese folk-zangeres Judy Collins werd uitgebracht, kreeg hij in 1968 wereldwijd bekendheid, waarna hij – met enkele tussenpauzes – vrijwel tot aan zijn dood bleef dichten, componeren en zingen. Hij is vooral bekend vanwege zijn poëtische teksten en karakteristieke zangstijl. In de Nederlandse top 2000 van 2023 komt zijn naam zeven keer voor, los van een aantal van zijn songs die door andere artiesten zijn gecoverd. Zijn werk werd in vele talen vertaald. |
Zandsculptuur Marjon van der Vegt, Den Haag, juli 2019
Bronnen:
[1] Leonard Cohen Interview (1980): CBC ‘Authors’ with Patrick Watson (youtube.com)
[2] Leonard Cohen’s Theories on Life, Democracy & the Future | MTV Full 1993
[3] L.N. Cohen, Book of Mercy, uitg. Canongate 1984, ISBN 9781786896865
