Ik kan niet met zekerheid zeggen wat Meister Eckhart bedoelde met deze intrigerende en mysterieuze uitspraak. Wat ik wel kan vertellen, is wat deze voor mij betekent.
De klassieke Rozenkruisers gebruikten een spirituele formule om het pad van bevrijding te beschrijven. Deze altijd actuele formule heeft drie aspecten of fasen: uit God geboren – in Jezus gestorven – door de Heilige Geest wedergeboren. Het is een formule met enorme diepgang, maar in de oren van een modern mens klinkt het nogal ouderwets, misschien zelfs dogmatisch. Daarom ga ik deze geestelijke formule in een jasje steken dat bij dit artikel past, maar in wezen is er geen verschil. De drie fasen zouden ook omschreven kunnen worden als:
- God kent ons alle bij name;
- God ziet ons;
- Wij zien God.
Laten we beginnen bij het begin. Elke geestvonk, elke microkosmos, is een goddelijke schepping, een kind van God. Als scheppingen van de Geest staan we allemaal ingeschreven in het Boek des Levens en daarom kunnen we zeggen dat de Vader ons allen bij name kent. De basis is goed, maar wij als fysieke mensen zijn niet meer in harmonie met die geestelijke basis. Waarom niet? Wel, het is een lang verhaal, maar diep van binnen weten we dit. Als we eerlijk naar onszelf kijken, als we zien in welke toestand onze planeet verkeert, dan voelen we het: zo zou het niet moeten zijn…
Het is alsof God zijn hoofd heeft afgewend en zijn ogen heeft gesloten voor ons. Heeft hij dan zijn eigen kinderen in de steek gelaten? Nee, natuurlijk niet, het lijkt alleen maar zo. We betalen de prijs voor de vrijheid van keuze. We moeten leren verantwoordelijk te zijn voor de hele schepping, niet alleen voor onszelf. Wanneer we als jonge volwassenen ons ouderlijk huis verlaten, strekken we de deur achter ons dicht. Ja, vrijheid, nu kan ik doen wat ik wil! We vergeten onze erfenis, we vergeten dat we deel uitmaken van een groter geheel, omdat de verantwoordelijkheid op ons drukt.
Dan is de vraag: hoe kunnen wij onze situatie veranderen, zodat God ons weer gaat zien? We komen nu in de tweede fase van de spirituele formule. Waarom ziet de Vader ons niet meer? Wel, omdat wij de deur voor Hem hebben gesloten. Waar is de deur die naar God leidt? Het is de poort van ons hart.
De geestvonk, onze echte naam, onze geërfde naam, ligt als een hoeksteen verankerd in het centrum van onze microkosmos. Maar onze echte naam, de IK BEN, kan niet doordringen in onze fysieke persoonlijkheid omdat de deur is gesloten. Dat betekent dat ons hart, ons verlangen, gericht is op de wereld buiten onszelf en niet op onze echte naam. Gezien vanuit een spiritueel perspectief is ons hart gesloten, vervuild, wordt het geregeerd door de krachten van de materie. Nu begrijpen we waarom heilige teksten altijd het belang van ‘zuiverheid van hart’ benadrukken. Wanneer we ons hart zuiveren, reinigen, ons verlangen naar ons eigen centrum richten, dan gaat de innerlijke deur weer open. God opent zijn ogen voor ons en het Water des Levens stroomt door de open poort onze persoonlijkheid binnen. Nu ziet God ons weer, dat wil zeggen: hij kan ons aanraken, voeden en beschermen.
Want het water dat Ik hun geef, zal in hen een bron worden waaruit water opwelt dat eeuwig leven geeft. [1]
Het feit dat de Vader ons weer ziet, is al een grote zegen. Door zijn genade kan onze relatie met het goddelijke tot wasdom komen. Toch is de verbinding nog eenzijdig: God ziet ons, maar wij zien God niet. Dezelfde situatie doet zich voor bij het ouderschap. Eerst verwekken de ouders het kind, dan zien zij het kind, en later, wanneer de ogen van de pasgeborene ontwikkeld zijn, ziet het kind de vader en moeder. Het is te danken aan de liefde en de zorg van de ouders dat de pasgeborene zijn ogen opent.
Onze natuurlijke ogen zijn voldoende voor het waarnemen van onze ouders, maar om God te zien schieten zij hopeloos tekort. Ze zijn een product van de wereld van ruimte en tijd en daardoor ontsnapt de grenzeloosheid van de eeuwigheid aan hun blik. Ze maken deel uit van het horizontale vlak van leven en zijn gericht op de dingen buiten onszelf. Symbolisch kunnen we ze weergeven als:
Als we denken aan de legende van Narcissus, weten we dat hij zijn eigen spiegelbeeld in het water zag. De elementen toonden hem zijn reflectie als een uiterlijk beeld. Hij zag zichzelf niet met de innerlijke visie van zelfkennis, niet als een IK BEN, maar slechts als een uiterlijke weerspiegeling. En hij werd verliefd op dat spiegelbeeld. Zo verloor hij zijn ‘Eerste liefde’ en verving haar door een stoffelijk beeld.
Wij, als natuurgeboren mensen, verschillen niet veel van Narcissus. Ook wij projecteren onszelf in de elementen en ons fysieke lichaam is onze weerspiegeling. En op dat lichaam, of op dat van iemand anders, worden we verliefd. Dus ook wij verkopen onszelf aan de elementen, aan de immer vervlietende rimpelingen in het water. Onze uiterlijke ogen proberen het vergankelijke vast te houden en daardoor breken onze ogen ons hart. Maar lijden en smart hebben een louterende werking, en na een eindeloze reis door de elementen komen we tot een innerlijke revolutie, keren we onszelf om, bekeren we ons.
Dan houden we op met de aanbidding van het uiterlijke beeld: we laten het horizontale vlak achter ons en bereiken innerlijke diepte door waarachtige zelfkennis. Ons innerlijk oog ontvouwt zich. Dan hebben we een derde oog toegevoegd aan de reeds bestaande. Symbolisch kunnen we deze nieuwe situatie weergeven als:
Dit innerlijke derde oog zoekt naar zijn ‘Eerste liefde’. Het vindt deze geliefde in het centrum, in het hart van zijn wezen. Daardoor gaat dat wat zich al in het hart had gemanifesteerd, nu ook in het hoofd tot bloei komen. Daarom wordt het derde oog ook wel het ‘hemelse hart’ genoemd: hoofd en hart worden een volmaakt spiegelbeeld van elkaar.
Het hemelse hart, het derde oog, is het oog dat God ziet. God is Liefde, God is Licht, God is Leven. Voor mij betekenen de woorden van Meister Eckhart het volgende: het oog dat God ziet, dat is het derde oog, het hemelse hart, is in wezen hetzelfde oog waarmee God mij ziet, dat is de open poort van het zuivere hart. En Meister Eckhart voegde daaraan toe:
Mijn oog en Gods oog is één oog, en één zien, en één kennis, en één liefde. [2]
Dan hebben we de situatie waarin de ‘blinkende morgenster’ is opgerezen in de menselijke constellatie. Het hoofd heeft zich onderworpen aan het hart (aan Christus) en is hersteld in zijn oude glorie: de Lichtdrager. Het is een toestand van wonderschone harmonie waarin de spanning van het experimentele denken is geneutraliseerd. Het is bezieling van het hart, verlichting van het hoofd. Maar er is nog meer: een derde overwinning is nodig!
Op onze reis door de elementen zijn we heel diep afgedaald in de materie; we hebben het nadir van stoffelijkheid bereikt. Maar, hoe dieper de val, hoe glorieuzer de opstanding! We werden uit het paradijs verdreven in rokken van vellen, nu hebben we de mogelijkheid om terug te keren in witte klederen! Tijdens de eerste fase ontdekten we in ons hart, in ons centrum, de god van Liefde (Christus), en ten tweede transformeerden we ons hoofd in ‘de stralende’. Nu kunnen we de derde stap voltooien: het transformeren van het leven dat zich manifesteert in de materie. Het betreft het leven dat immanent en inherent is aan de atomen. Als we onze symbolische voorstelling voltooien, krijgen we het volgende:
De derde fase heeft te maken met het leven dat immanent is in de kleinste deeltjes, in de bouwstenen van het universum. Het gaat over atomen, moleculen en cellen. Nu moet het atoom zijn oog openen!
De hartslag van God resoneert in elk atoom; elk atoom heeft zijn eigen bron van leven. Het hele universum is één immense manifestatie van vibrerend Leven. Transfiguratie van materie betekent in wezen het verhogen van de hartslag van de atomen, van de trillingen van de elementen. We zouden ook kunnen zeggen dat het gaat om het verhogen van het bewustzijnsniveau van de atomen, om ze te integreren, af te stemmen, op het leven van de ziel. Wanneer de atomen van het lichaam hun ogen openen, wanneer hun vurige geestelijke kern wordt geactiveerd, worden ze een uitdrukking van het eeuwige leven dat stroomt uit het hart van God, het centrum van alle dingen.
Jezus de Christus zelf bevestigde dit universele drievoudige pad van wederopstanding toen hij zei:
Breek deze tempel af, en in drie dagen zal Ik hem weer opbouwen.[3]
Wij weten dat Hij zijn belofte heeft gehouden. Maar voor de verbijsterde stoffelijke ogen resteerde er slechts een leeg graf. Hoe anders is de realiteit voor het oog dat God ziet! Nu, in het tijdperk van Aquarius, nodigt de levende Christus ons uit hetzelfde te doen: de drie ogen te openen, de drie cirkels van het eeuwige Leven te openbaren.
Geest – Ziel – Lichaam
Bronnen:
[1] Johannes 4:14
[2] Meister Eckehart, Deutsche Predigten und Traktate, München 1963, Preek IV
[3] Johannes 2:19
