Daar beneden op de bodem van de ziel, waar alle leven eeuwig stil is,
kan ik de ware dromen zien, als lucht, oprijzend uit de diepten van het water.
Ergens diep vanbinnen ben ik een kind gebleven,
werkend in de zieleruimte, kan deze dromen liefhebben [1]
De geest van de aarde is iets als een idee achter deze planeet. Vanuit de ruimte gezien is het als een prachtige parel waarvan de buitenkant echter al op vele plaatsen de vernietiging door de mens laat zien. Aan de buitenkant is de planeet werkelijk een harmonieus geheel, en toch kent haar geschiedenis, haar ontwikkeling, zoveel spanning. Een van de boeken van Hermes Trismegistos, een verzameling teksten die waarschijnlijk dateren van het begin van ons tijdperk, is het boek Poimandres of Pymander. Hij licht Hermes in over de oorsprong van de wereld. Pymander is een brandpunt dat kan opvlammen in het bewustzijn van een persoonlijkheid, en daarmee een verbinding vormt tussen diens twee kanten. Twee kanten: tijd en eeuwigheid – de tegenstelling en spanning kan niet groter zijn. In het eerste hoofdstuk staat dit fragment:
Bij deze woorden veranderde hij van aanblik en terstond ging in een oogwenk alles voor mij open; ik zag een onmetelijk visioen; alles werd tot één licht, dat zeer sereen en hartverblijdend was en ik verheugde mij uitermate in de aanschouwing ervan.
Kort daarop ontstond in een deel ervan een verschrikkelijke en trieste duisternis, die zich nederwaarts bewoog, en zich in bochtige spiralen wentelde, zoals bij een slang, zo kwam het mij voor. Dan veranderde deze duisternis in een vochtige en onuitsprekelijk verwarde natuur, waarvan een rook opsteeg als van een vuur, terwijl zij een geluid voortbracht als van een onbeschrijflijk kermen.
Toen weerklonk er vanuit de vochtige natuur een kreet, een woordloze roep, die ik met de stem van het vuur vergeleek, terwijl vanuit het licht een heilig woord zich over de natuur spreidde en een rein vuur uit de vochtige natuur omhoog flitste, licht, fel en machtig.
De lucht volgde, door haar lichtheid, de vurige adem; vanuit de aarde en het water verhief zij zich tot het vuur, zodat zij aan het vuur opgehangen scheen.
De aarde en het water bleven waar zij waren, ten nauwste onderling vermengd, zodat men de aarde en het water niet afzonderlijk kon waarnemen; en zij werden onophoudelijk in beweging gebracht door de adem van het woord dat erboven zweefde. [2]
In deze korte tekst ligt de hele idee verborgen, de hele geest van de aarde, waarin alles erop aandringt om gekend en bewust te worden in de mens. Want zoals dit beeld betrekking heeft op de aarde in haar dualiteit, laat het tegelijkertijd de duale aard van de mens zien.
Dit kleine visioen van de schepping toont hoe het licht zich losmaakt uit iets duisters en zwaars in een langdurig proces van ontwikkeling. Het vormt vier kwaliteiten in een verdergaand differentiatieproces. Zij omspannen een scheppingsruimte, een tijdruimtelijk continuüm waarin zich leven kan ontwikkelen. De beelden die de visionair beschrijft laten geen harmonieus plaatje van deze wereld zien. Geluid, vorm en beweging tonen eerder een lijdensweg, waarin ontwikkeling en geschiedenis plaatsvinden. Afstemming geschiedt van buitenaf, door krachten die slechts inductief, dus indirect, invloed kunnen uitoefenen op deze wereld en haar geschiedenis. Deze inductieve kracht is in staat om vier krachten in de duistere massa te onderscheiden, die Pymander aarde, water, vuur en lucht noemt. Dat zijn vermoedelijk niet de sferen die we tegenwoordig zo noemen. Het zijn eerder filosofische principes die als fundamentele krachten fungeren in een materiële wereld. De vertragende kracht van aarde die vorm mogelijk maakt, de mobiliteit van water die verandering schept, de opwaartse kracht die iedere subtiele idee zichtbaar maakt en het vormoplossende vuur dat uiteindelijk de idee baart. Dit is zeer vereenvoudigd, daar ieder van de vier ook de andere drie in hun effectiviteit bevat, in een zwakkere vorm. Nu ontstond de noodzaak voor deze wereld, omdat de mens, geschapen naar het beeld van God, ook alle terreinen van de goddelijke natuur moest ondervinden.
Met deze wereld werd de mens de gelegenheid geboden om zich in de materie met een stoffelijk lichaam te bekleden, zich daarin te verliezen om zichzelf weer te vinden, na vele, soms pijnlijke ervaringen, in zijn oorspronkelijke wezen. De gelijkenis van de verloren zoon in het Nieuwe Testament, in Lucas 15, werpt licht op dit thema. Wie zijn leven geeft om werkelijk niet alle aspecten van het licht te vermijden, waaronder ook de duisternis, en zijn ervaringen heeft, ervaart dat hij voor het Licht nooit verloren kan gaan vanwege zijn innerlijkste wezen. Het licht, in dit geval zijn vader, kan hem niet verwerpen omdat dat zou betekenen dat het zichzelf verwerpt. Deze zoon, die verloren was en terugkeert, wordt daarbij het werkelijke beeld van God. Want hij kent alle aspecten van de schepping die het Licht ook kent. De verbondenheid die de verloren zoon ervaart bij zijn terugkeer, kan daarom nooit worden verbroken. Het is de Liefde die in hem woont als zijn innerlijkste wezen en tegelijkertijd ook het innerlijkste wezen van de vader is.
De spirituele idee van absolute eenheid is verborgen in de kern van de aarde, in de kern van het menselijk wezen en in de essentie van God, en het wordt stap voor stap vrijgemaakt door de ervaring die iedere mens doormaakt in zijn leven. Dit pad heeft een eigenaardigheid die verborgen ligt in het ‘zielekleed’ van de aarde. Er bestaan mythes die vertellen hoe de mens, toen hij de aarde in kwam, zijn zielekleed achterliet aan de grens van de tijd [3]. Hierbij verloor hij ook de gave om een speciaal kenmerk van de aarde te omhelzen, de gehele polariteit tussen tijd en eeuwigheid, en de aarde werd een plaats van vergetelheid voor hem. Het geest-zielegewaad dat hem eens beschermde tegen volledige eenwording met het materiële aspect van de aarde, beschermde hem niet meer. Nu werd hij in staat gesteld om alle ervaringen met de aspecten van God te ondervinden die hem eerst ontzegd waren. Hij brak deuren open naar de donkerste ruimten van de aarde, kreeg zijn ervaringen, moest lijden onder zijn halfheid en zocht altijd maar naar iets waarvan hij had vergeten wat het was.
De mythen wijzen steeds op brieven of berichten die hem bereiken, die hem vertellen over een tijd waarin hij leefde als een volmaakte mens. Deze berichten maken duistere herinneringen wakker, wekken verlangen. Pymander spreekt van een heilige Logos die de wereld nadert en het vuur tot zich trekt dat verborgen ligt in de vochtige natuur. De aarde omsluit het, houdt het vuur verborgen en wordt ziek en lijdt erdoor. De heilige Logos maakt het weer vrij, schenkt de slapende mens nieuwe vleugels van de dageraad, waarmee hij kan oprijzen tot de grens van de tijd, waar zijn achtergelaten gewaad op hem wacht.
Zo, met behulp van de aarde, maken geest en ziel zich los voor de diepste ervaringen, die ieder lichtwezen worden ontzegd, om dan terug te komen als het beeld van God. De spirituele idee van de aarde is de gnostieke visie op licht en donker, op goed en kwaad, te verweven tot een soliede hermetische verbinding van tijd en eeuwigheid, met ervaringen die misschien een hernieuwde verstrengeling voorkomen. In de gnostieke losmaking ontspringt een verterend vuur, waarin de materie wordt getransformeerd. Als het vuur alle materie weer in de oorspronkelijke vorm heeft getransformeerd, wordt het weer een puur, wit licht. Zo verloopt de ontwikkeling die schuilt achter de geest van de aarde door het vurig oranje, dat na lange tijd te hebben gebrand zich verandert in goud en zich dan vervolmaakt tot een wit, puur licht.
Bronnen:
[1] Peter Maffay, Tabaluga oder die Reise zur Vernunft 1983, Das Lied von Nessaya
[2] Die siebzehn Bücher des Hermes Trismegistos, Freimaurer Verlag Leipzig 2011
[3] https://www.anthroweb.info/erweiterungen/quellen/perlenlied.html
