Hoe kan mindfulness mensen helpen die disharmonie permanent willen vervangen door harmonie, chaos door orde en spanning door kalmte?
In onze opkomende post-new age-periode is mindfulness een geaccepteerde term geworden die als tegenreactie de algemene ontevredenheid weerspiegelt met de ‘waarden’ die onze moderne wereld ons biedt. Door zich te richten op iemands innerlijke wezen, werd het tot een populaire techniek om deze lastige realiteit te ‘’. Dus, wat bedoelen we over het algemeen als we de term mindfulness gebruiken? Wikipedia beschrijft het als volgt:
Mindfulness of achtzaamheid wordt gedefinieerd als ‘het bewust aandacht geven aan het huidige moment, zonder hierover te oordelen’ – een vermogen dat men ontwikkelt met behulp van meditatie of andere oefeningen. Mindfulness komt voort uit sati, een belangrijk element in boeddhistische tradities. Door opmerkzaam te zijn van gedachten, gevoelens, lichamelijke sensaties en de fysieke omgeving op een accepterende manier, leert men om (negatieve) gedachten en gevoelens te beschouwen als voorbijgaande gebeurtenissen in plaats van feiten, zodat zij hier gemakkelijker afstand van kunnen nemen.
Veel mensen die zich aangetrokken voelen tot het idee van mindfulness, hebben een gemeenschappelijk uitgangspunt: ze ervaren onze moderne manier van leven als vol van constante spanningen en stress waaraan ze willen ontsnappen. Er zijn anderen die de praktijk gebruiken als een mogelijke remedie voor chronische pijn, bijvoorbeeld, of om diepgewortelde angsten of fobieën en andere psychologische of emotionele onevenwichtigheden aan te pakken. Weer anderen zien mindfulness als een spirituele praktijk die hen kan ‘zuiveren’ en hen kan verheffen tot een hogere staat van bewustzijn. En in onze zoektocht naar deze ‘oplossingen en uitkomsten’ hebben we ons tot het verleden gewend om antwoorden te vinden voor het heden, en hebben we zo de boeddhistische traditie van mindfulness omarmd die een manier biedt om de geest te gebruiken om orde en evenwicht in onszelf te herstellen.
Maar in dit essay willen we ons richten op degenen die een echt spiritueel resultaat nastreven, en daarom zullen we ervan uitgaan dat iedereen die zich tot deze praktijk aangetrokken voelt, ook de wens koestert dat het resultaat permanent is. Met andere woorden, om disharmonie permanent te vervangen door harmonie, chaos door orde, spanning door kalmte, en deze te vervangen door de hogere eigenschappen van liefde, vrede en .
Maar de techniek van mindfulness, het doel om ‘in het heden te blijven’, begint met de aanname dat het hoofd onze controlerende factor is en als zodanig ons lot intelligent kan ‘sturen’? De technieken van ‘meditatie en andere training’ impliceren immers dat de geest ‘het schip kan besturen en naar een veilige haven kan leiden’. Het hoeft alleen maar de vaardigheden van kapiteinschap te leren.
Mindfulness spreekt ook van ‘stilte’, wat betekent dat als de mens de gedachten onder controle kan krijgen, er een niveau van stilte’ kan worden bereikt en die innerlijke rust automatisch elke disharmonie zal vervangen. Dus bij het beoefenen van mindfulness streven we naar een permanente innerlijke verandering die ons van een waargenomen negatief uiterste naar het tegenovergestelde beweegt.
En als we de kwaliteiten van mindfulness volledig willen begrijpen, moeten we ook een antwoord zoeken op de vraag: als we erin slagen om ‘stilte’ teweeg te brengen door deze beoefening, wat betekent dit dan voor de lessen die we geacht worden te leren van de ervaringen van chaos? Betekent de beslissing om te ontsnappen aan onze chaotische innerlijke staat dat we ook weten welke richting we op moeten om deze alternatieve bestemming te bereiken, en dat we in feite alles hebben geleerd wat er te leren valt van onze huidige levenservaringen? Is mindfulness dan een ‘vrijkaart om uit de gevangenis te komen’?
Lao Zi, de Chinese filosoof van ongeveer vijfduizend jaar geleden, zei over de mensheid:
Het grootste kwaad van de mens is dat hij niet weet dat hij niet weet!
Een uitspraak die op een nogal aangrijpende manier wijst op de onwetendheid van de mens. Dus, als we het idee van ‘mindful’ zijn als een spirituele praktijk benaderen, hoe moeten we dan de wisselwerking met ‘onwetendheid’ begrijpen?
Als we de Universele Leringen door de geschiedenis heen onderzoeken, zullen we zien dat ze het eens zijn over een aantal fundamentele waarheden: de mens was ooit goddelijk, maar viel op een gegeven moment uit de en is als gevolg daarvan nu gebonden aan materie, aan de cyclus van leven en dood, aan vergankelijkheid, tijdelijkheid en sterfelijkheid. Daarom wordt de mens, vergeleken met zijn oorspronkelijke goddelijke staat, nu beschouwd als levend in waan en onwetendheid.
Als we deze fundamentele premissen accepteren, dan moeten we dezelfde logica toepassen op elk niveau van de menselijke expressie, inclusief dat van het denken Als het denken werkelijk ‘maya’ is, waan, zoals zoveel filosofieën beweren, kunnen we dan iets echts en permanents creëren (echte innerlijke stilte), met iets dat als een waan wordt beschouwd? Als onze onwetendheid zo intrinsiek is aan ons wezen, als de geest werkelijk ‘onwerkelijk’ is, dan vertelt logica ons dat het gebruik van de mind om de oefening van mindfulness te leiden, alleen een uitkomst kan opleveren die in overeenstemming is met de input – waan!
Het wordt niet betwist dat de beoefening van mindfulness en meditatie het patroon van gedachten kan veranderen, en deze nieuwe expressie van denken kan kalm, stil en harmonieus aanvoelen, en zelfs fysieke voordelen met zich meebrengen. De gedachten worden gecontroleerd en missen daarom de elementen van disharmonie en onevenwichtigheid. Dus wat is daar mis mee? Dit is toch zeker beter dan de chaotische omzwervingen van de gedachten door negativiteit, kritiek en vitriool, laat staan het omgaan met de intense emoties die als gevolg daarvan een rol kunnen spelen.
Maar als we niet altijd positief of in controle kunnen zijn, is ‘stil’ zijn toch zeker een wenselijk alternatief, en absoluut een veiligere manier om door het leven te navigeren? Natuurlijk, maar is dit permanent, is het een proces dat de natuurlijke expressie is van een ware innerlijke spirituele verandering?
Dus wat gebeurt er eigenlijk als we mediteren, als we mindfulness beoefenen? We kunnen twee primaire eigenschappen identificeren, twee vermogens die in activiteit worden gebracht tijdens een meditatieproces: de verbeelding en de wil. Als de bovenstaande staat van onwetendheid waar is, en we niet de innerlijke intuïtieve kennis bezitten van hoe een alomtegenwoordige staat eruitziet, met andere woorden, wat ware stilte en rust zijn, dan moeten we om mindfulness te beoefenen, terugvallen op onze verbeelding om deze beelden op te roepen, en onze wil gebruiken om te proberen ze te manifesteren.
Wanneer mindfulness ons daarom vraagt om onze hoofd leeg te maken van chaotische gedachten en ons alleen bewust te zijn van het heden, moeten we ons afvragen: weet onze verbeelding wat ware ‘leegte’ betekent? Kan het geen gedachten betekenen! Zijn het verstand en de gedachten twee afzonderlijke activiteiten? Als ik geen gedachten heb, dan wordt mijn verbeelding geactiveerd om dit te bereiken en is een lege, zwarte ruimte over het algemeen wat mijn geest waarneemt. Maar is die lege ruimte werkelijk leeg, omdat er nog steeds een deel van mij is dat de ‘ruimte’ observeert, het gebrek aan ongecontroleerde gedachten observeert. Dus is die observatie op zichzelf een gedachte, een ander niveau van bewustzijn – ben ik me bewust van wat er in mijn innerlijk gebeurt, en kan bewustzijn werken bij afwezigheid van gedachten?
Dit is waar we in cirkels rond gaan draaien, want met elk verondersteld antwoord worden we geconfronteerd met nog een andere vraag. Is de mind dan werkelijk ‘maya’, onwerkelijk, waanvoorstelling? Hoe succesvol we deze activiteit ook in onszelf waarnemen, we worden nog steeds geconfronteerd met de vraag hoe de mind, die wordt beschouwd als niet in staat om de ware realiteit te bevatten, kan worden gebruikt om ons voort te stuwen naar een staat van zijn die noch begrepen, noch bevat wordt.
Het is natuurlijk voor de mens om te geloven dat we om het spirituele te verkrijgen, gewoon datgene moeten verwijderen wat niet spiritueel is, want we begrijpen het niet-spirituele maar al te gemakkelijk. Als ik spanning verwijder, zou ik vrede moeten verkrijgen. Als ik disharmonie verwijder, zou ik evenwicht moeten verkrijgen. Als ik mijn chaotische denken verwijder, zou ik orde, stilte en rust moeten krijgen. Simpel! Maar als ik echt ‘onwetend’ ben, hoe weet ik dan hoe deze absolute waarden eruit zien, of zit ik gewoon gevangen in de waan van ‘weten’?
Wat vaak vergeten wordt bij het benaderen van het idee van mindfulness, is dat het eigenlijk begint met het hart, niet met het hoofd. Geen enkel individu zal het idee van het beoefenen van mindfulness overwegen als ze niet eerst een volwassen levenservaring hebben bereikt die hem een onbewolkt inzicht geeft in de ware realiteit ervan, een intuïtieve reactie op de vergankelijkheid, tijdelijkheid en het lijden van deze wereld, en ten tweede: ze moeten een diep innerlijk verlangen bezitten om hun huidige onvolmaakte staat te overstijgen; een roering van het hart die alleen kan worden verklaard als een hunkering om iemands pad in het leven te keren naar absolute waarden, naar een ware spirituele oplossing.
Als een individu dat niveau van levenservaring heeft bereikt waarbij het een diep besef van de fundamentele onvolmaaktheid ervan, maar er niet naar verlangt om ware spirituele waarden te bezitten en zichzelf er mee te bekleden, dan zal het gebruiken van de mind om ‘stilte’ te bereiken een inspanning zijn die wordt gedaan zonder een intuïtieve kennis van de bestemming, en daarom open voor speculatie en beladen met fouten. Omgekeerd, als het hart van een individu hier in dit leven geen rust kan vinden, en vervuld is van een verlangen om opgetild te worden naar een hogere spirituele staat, maar zijn levenservaring nog niet dat niveau van volwassenheid heeft bereikt om hem echt inzicht te geven, dan zullen de pogingen van de mind om ‘stilte’ te vinden niet de intuïtieve leiding bezitten om de gewenste bestemming te bereiken. Het zal de weg kwijtraken.
We kunnen de rol die karma speelt in dit hele scenario niet vergeten, noch onderschatten. Toen we de vraag stelden over de rol die de ervaring van chaos speelt in het leven van een individu, dachten we aan de wisselwerking tussen onwetendheid en karma. Onze levensexpressie omvat de wet van karma. Voor zover wij weten, is het doel van ‘mindfulness’ niet om karma te ontvluchten of te overstijgen, maar desondanks wordt karma geactiveerd door onze daden, en het gebruik van het verstand en de wil om stilte teweeg te brengen, is een actie, en zal daarom een karmische reactie oproepen. Kan het beoefenen van mindfulness ons daarom van onwetendheid naar wijsheid brengen, of wordt karma de tolpoort?
Ja, we kunnen onze gedachten controleren en focussen. Ja, we kunnen onze gedachten van de ene vorm naar de andere cultiveren; van slecht naar goed, van negatief naar positief, van chaos naar kalmte bijvoorbeeld. Ja, wij kunnen ons richten op het creëren van stilte, maar als deze stilte niet de essentie van ons hele wezen doordringt, als zij niet uitstraalt vanuit elk atoom van ons wezen, is het dan gewoon een cultuur van onze gedachten die ons de illusie van stilte geeft door de afwezigheid van ongecontroleerd denken?
Er zullen veel mensen zijn voor wie mindfulness een reddingsboot is geworden die heeft beloofd hen te redden van verdrinking in de turbulente zeeën van disharmonie en verwarring, en niemand kan zulke inspanningen en reacties kleineren. Ze zijn begrijpelijk en te rechtvaardigen. Als we erkennen dat we ziek zijn, dan moeten we op zoek naar een remedie. Maar zoals bij alle ziekten, stoppen we zodra onze inspanningen de symptomen hebben weggenomen, of blijven we zoeken naar de onderliggende oorzaken, en dus naar een permanente remedie?
Het kan ons helpen als we ook bedenken dat een van de uitingen van onwetendheid en waanideeën in de mens, zijn bereidheid is om een ‘oplossing’ voor een probleem te accepteren zonder een volledig begrip van het probleem; zolang de ‘symptomen’ van het probleem verdwijnen, is hij meestal gelukkig.
Nu, de persoon wiens hart geen enkele vorm van troost meer kan vinden in deze wereld; de persoon wiens hart brandt van een verlangen om niet alleen vrede te vinden, maar om één te zijn met die vrede, zal ontdekken dat het verwijderen van de ‘symptomen’, zijn verlangen niet zal stillen; het zal het verlangen om uit zijn innerlijke wereld van lijden en verdriet te worden getild, niet bevredigen of voeden. De fundamentele ziekte van onwetendheid blijft zijn pijn aan zo’n hart toebrengen; de slinger van tegenstellingen zal blijven slingeren tussen de polen van goed en kwaad, ongeacht welke staat de geest bereikt, en de dood zal het loon van het leven blijven, ongeacht hoe kalm ons denken is geworden.
Kalmte, stilte, rust, zijn allemaal wenselijke en in essentie noodzakelijke eigenschappen die onze reis door het leven positief ondersteunen. Het zijn kwaliteiten die worden toegeschreven aan een hoger spiritueel leven en daarom als essentieel worden gezien. De vraag blijft echter: geneest het beoefenen van mindfulness, aangestuurd door de mind, of verlicht het alleen de symptomen?
De mens is een wezen van dualiteit. Hij is sterfelijk en geboren uit deze natuur en is daarom fundamenteel één met de wetten van leven en dood. Maar hij draagt ook in zichzelf de elementen van goddelijkheid, hoewel ze misschien sluimerend en voornamelijk inactief zijn. Het is echter deze goddelijkheid die het hart beroert, dat verlangt zichzelf uit te drukken. Het is deze goddelijkheid die ervoor zorgt dat onze wereld en haar grenzen worden weerspiegeld in de spiegel van dit verlangen, en ons daarom inzicht geeft in onze eigen ‘maya’. Het is deze goddelijkheid die ervoor zorgt dat we een eenheid zoeken met absolute waarden; het is de impuls die de mind aanzet tot begrijpen, bevatten en tot actie – en dus tot volheid van geest!
Toch stellen dezelfde Universele Leringen die ons vertellen over de illusie van ons verstand, ons ook dat een vereniging van ziel en , en dus een einde aan lijden, alleen kan komen door de beoefening van ‘niet-zijn’, door ‘het verliezen van iemands leven’, door zichzelf ‘leeg te maken’. Ze hebben het ook over ‘niet mijn wil, maar uw wil …’! Zijn we nu bij een paradox aangekomen? Niet-zijn betekent toch ook een afwezigheid van chaotisch denken, en hoe kan ik dit bereiken als ik mijn wil niet op mijn gedachten uitoefen om ze naar stilte te leiden? Is mindfulness dan gewoon een andere waanvoorstelling?
Nee! Maar om de essentie van mindfulness als spirituele beoefening te begrijpen, moeten we eerst begrijpen dat ware mindfulness niet simpelweg een beoefening is die haar doel kan bereiken door een beslissing van het verstand of een handeling van de wil, maar een pad van groei volgt dat het hele wezen omvat, dat begint met de ervaringen van het leven. Er wordt gezegd dat ons bewustzijn altijd een weerspiegeling is van onze innerlijke staat van leven, en daarom zijn het de wisselvalligheden van ons uiterlijke leven die constant de lens van zelfbewustzijn slijpen, de focus ervan verscherpen en ons een verhoogd vermogen geven om onszelf te observeren. Mindfulness wordt zo geboren.
Hierdoor leert de mind om in objectieve observatie te staan – observeren zonder oordeel, zonder kritiek, zonder reactie – in volledig ‘niet-zijn’. Als we erin slagen om deze staat van onpartijdige observatie te betreden, dan ontdoet de objectiviteit de mind geleidelijk van de mist van onwetendheid, en dringt zo door tot de waarheid van zijn eigen realiteit, die spreekt door een steeds dieper inzicht. En naarmate dit inzicht evolueert, doet ons zelfbewustzijn dat ook en weerspiegelt het niet langer de impulsen van emotie die het voorheen vertroebelden met onvervulde verlangens. Mindfulness begint zijn kindertijd achter zich te laten.
Tegelijkertijd wordt het bewustzijn zich steeds meer bewust van de stem van het goddelijke element binnenin, waarvan de echo’s het hart beroeren met een verlangen naar een vereniging met absolute waarden. De mind, in zijn zoektocht naar volledigheid, wordt meegesleept door dit verlangen, en vormt zijn gedachten om ze te verfijnen en af te stemmen op de intuïties die hem beginnen te leiden. Zo komen het verlangen van het hart en de inzichten van het hoofd samen in een evenwichtige, harmonieuze eenheid. Mindfulness treedt de adolescentie binnen en toont een diepere volwassenheid.
Naarmate de mind groeit in het besef van zijn eigen onwetendheid en beperkingen, versterkt hij zijn fundamenten in de diepten van nederigheid, waardoor hij zijn leven van chaos en disharmonie verliest. Een ware innerlijke stilte ontwikkelt zich en we leren dat de innerlijke stilte niet wordt gevonden in de controle of afwezigheid van gedachten, maar in de gedachten die verstoken zijn van ‘zelf’. En in dit nieuwe bewustzijn wordt de mens zich bewust van het zuiverende licht van opoffering; de behoefte om te dienen in plaats van te ontvangen, om af te zweren in plaats van te bereiken.
De ‘mindvolle’ mens treedt daarom zijn leven binnen in de overtuiging van zelfopoffering; hij zoekt geen controle, verlangt er niet naar om anders te zijn dan hij is, maar laat het traject van het moment stromen zonder weerstand – hij begint de impulsen van het ‘zelf’ achter zich te laten. Aan de balans van het hoofd en het hart wordt de harmonie van actie toegevoegd; de handen beginnen dezelfde richting te weerspiegelen als het hoofd en het hart. De nieuwe elementen van het denken en het steeds groeiende verlangen naar het spirituele, worden geleefd door onze dagelijkse handelingen. Mindfulness verlaat zijn adolescentie, en de volwassenheid van volledigheid begint te bloeien.
De ‘mindvolle’ mens dompelt zichzelf dan onder in het onpersoonlijke, terwijl hij het oeroude zoekt; hij verzamelt maar bezit niet; hij ervaart maar engageert zich niet; hij dorst naar de zuiverheid van het absolute, terwijl hij niet langer drinkt uit de fontein van imperfectie; hij staat in de wereld terwijl hij niet langer van de wereld is.
Mindfulness wil niet ontsnappen aan de imperfecties van dit leven, maar wordt eerder gevoed door de impuls om verbinding te maken met een hogere realiteit. Het is de deur geworden die uit het graniet van de waan is gehouwen, gebeeldhouwd door de hamerslagen van het verdriet van het leven, en geleid door de beitel van inzicht. Mindfulness is volledig volwassen geworden.
Het hele wezen is dan getransmuteerd door zijn inzicht, verlangen en doorzettingsvermogen, en ware volheid van geest straalt als resultaat. Ware mindfulness zoekt dan niet naar harmonie, stilte en evenwicht, maar is de open uitdrukking geworden van deze waarden die het licht van een nieuwe staat van Ziel weerspiegelen. Zo iemand beoefent geen ‘mindfulness’, maar is ‘mindfulness’!
