Niewielka książeczka autorstwa Ibn ‘Ata’ Allaha, znana dzisiaj pod tytułem „Hikam – Słowa Mądrości”, stała się, pomimo niepozornych rozmiarów, bardzo popularna. Jak stwierdził mistrz suficki al-Mursi, przekazuje ona kwintesencję najwybitniejszego dzieła sufickiego arabskiego średniowiecza, jakim jest Ożywienie Nauk Religijnych (Ihiyah Ulum ad-Din), autorstwa Abu Hamid Muhammada al-Ghazaliego (†. 1111). Spośród arabskich Hikamów, dzieło Ibn ‘Ata” Allaha jest najbardziej znane i do dziś może stanowić źródło inspiracji dla wszystkich, którzy dążą do głębokiej, niezachwianej wiary.
Ibn 'Ata’ Allah urodził się w 1252 r. w Aleksandrii w Egipcie. Pochodząc z rodu wykształconych erudytów, zaliczał się początkowo do przeciwników ścieżki mistycznej. Jednak w wieku około 20-25 lat odwiedził Abu’l’-’Abbasa al-Mursiego i pod wpływem rozmowy z nim, całkowicie się zmienił. Wstąpił w szeregi jego uczniów, by po śmierci al-Mursiego, w 1288 roku, stać się jego następcą.
Książeczka Ibn ‘Ata” Allaha rozpoczyna się od surowej krytyki skierowanej przeciwko tym, którzy uważają swe własne dzieła za niezmiernie ważne i dlatego czują się rozczarowani, gdy nie odnoszą sukcesów. Ibn ‘Ata’ Allah nieustannie podkreśla:
Tym, kto tworzy jest w rzeczywistości Bóg.
Nie oczekuj zapłaty za dzieło, którego zaprawdę nie jesteś autorem.
Wystarczającą zapłatą jest już fakt, że On przyjmuje twoją pracę. (wers 114)
Doświadczając ciemnej nocy duszy i nie znajdując pomocy u bliźnich, człowiek przekonuje się, że Bóg jest jedyną istotą, do której może się zwrócić. I może się zdarzyć, że pozornie mroczne doliny tego doświadczenia zrodzą wspanialsze duchowe owoce, niż najbardziej imponujące sukcesy świata.
Nic nie może błagać w twoim imieniu dobitniej niźli utrapienie
I nic owoców łaski nie da ci skosztować szybciej niż hańba i łaknienie. (wers 121)
Może się zdarzyć, iż ciemność zawita w twe progi
Abyś mógł docenić wartość darów Boga
Ten, kto błogosławieństw dostrzec nie potrafi,
Ten pojmie ich wartość, kiedy je utraci. (wers 185)
Według Ibn ‘Ata’ Allaha Bóg zawsze pozostaje transcendentny, nawet wtedy, gdy człowiek czuje, że jest bliżej niego aniżeli arteria jego szyi, jak mówi Koran (sura 50:16).
Wielu mistrzów sufickich mówi o doskonałym Człowieku, mając na myśli fakt, że wspaniałe cnoty Boga mogą ewoluować w tym, kto Mu się całkowicie podporządkował. Wówczas może się w nim objawić „jedyna rzeczywistość”. Doskonały Człowiek nie działa kierując się własną wolą. Zatracił siebie w Bogu i pozwala, by Bóg działał przez niego.
Mistycy perscy powiadają, że z ciemnej nocy wyłania się „Słońce o Północy”. Ibn ‘Ata’ Allah łączy wiele myśli nawiązując do „Wersetów Światła” zawartych w Koranie (sura 24:35), w której Bóg określony jest jako światło niebios i ziemi, a „Jego światło jest podobne do niszy, w której jest lampa”.
Bóg wypowiedział swe pierwsze słowo, gdy zwrócił się do ludzi w Pierwotnej Wieczności ich jeszcze niestworzonej egzystencji: „Czy Ja nie jestem waszym Panem?”- a ludzie, jeszcze niestworzeni, lecz przebywający w przestrzeniach Ducha, odpowiedzieli: „Tak! Zaświadczamy” (sura 7: 172). Było to tzw. Pierwotne Przymierze. I dalej Bóg jest tym, który przejmuje inicjatywę:
Niedbały, wstając o poranku, pyta: „Cóż będę robić?”
Roztropny zaś pozostaje uważny i pyta: „Cóż Bóg mną teraz czynić będzie? (wers 106)
Dla Ibn ‘Ata’ Allaha, podobnie jak dla jego poprzedników i następców, najlepszym sposobem wyrażenia swej miłości i wdzięczności do Boga jest Dhikr – „Wspominanie Boga”, utrzymywanie Jego obrazu w sercu w każdej chwili życia, we wszystkich codziennych prozaicznych czynnościach. Napisał on nawet książeczkę o intonowaniu 99 najpiękniejszych imion Boga na różnych stopniach rozwoju duchowego. W „Kluczu do Zbawienia” napomina swych czytelników, by nie wierzyli w to, iż w danym momencie mogło wydarzyć się coś innego niż to, co się faktycznie zdarzyło. Ten, kto się oddał Bogu, zrozumie znaczenie wszystkiego, co mu się przytrafi i co go spotka. Nawet trudności postrzegać będzie jako „dywany pełne łaski”.
Kosmos cały jest Ciemnością,
Oświetloną jedynie przez promieniującą obecność Boga.
Dlatego ten, kto patrząc w Kosmos, nie widzi Boga
w nim, z nim, przed nim i za nim,
ten pozbawiony jest wszystkich świateł,
a Słońca Wiedzy ukrywają się przed nim
za chmurami stworzonych znaków. (wers 14)
Główne źródło: „Bedrängnisse sind Teppiche voller Gnaden” (Trudności to dywany pełne łaski”) przetłumaczone na niemiecki i opatrzone wprowadzeniem przez Annemarie Schimmel, Freiburg (Niemcy), 1987
