Deze opgang, deze weg naar perfectie, is ook een weg van individu naar eenheid. Het innerlijk ontwaken moet daarom ook plaatsvinden in relatie tot de wereld. Het moet zelfs een ontwaken zijn ‘in de hele wereld’: causaal in de sferen van het eeuwige Zelf, waarin scheiding noch dood zijn, en als gevolg – of neveneffect – ook in onze vergankelijke sfeer. Want het ware Zelf is universeel en één, en omvat alles wat is.
Ons mondiale dorp, met zijn intense economische en toeristische onderlinge afhankelijkheden, zijn verbruik van hulpbronnen en zijn snelle verstedelijking, is vatbaar voor epidemieën; epidemiologen weten dit al langer en we hebben het de afgelopen jaren ervaren. Tegelijkertijd bracht de coronacrisis veel problemen met zich mee die de mensheid individueel en collectief – ja, als een ontluikend spiritueel-emotioneel organisme – moest en nog steeds moet aanpakken.
De eerste opgave was om in het reine te komen met de 2020 lockdowns en hun concrete impulsen tot zelfkennis te accepteren. Immers: wat heb ik echt nodig? Wat is normaal, wat is nodig in mijn leven? In hoeverre definieer ik mezelf door de afleidingen die plotseling niet meer mogelijk zijn? Hoe verbonden voel ik me met familie, vrienden, medemensen als ik ze bijna nooit meer persoonlijk ontmoet? Is het gebrek aan zin misschien in de stilte tot me doorgedrongen, hebben het rennen in het hamsterwiel en de afleiding die ik nodig had om de dingen in evenwicht te houden essentiële levensvragen verdoezeld? Veel mensen hebben deze tijd ook positief ervaren, als een naar binnen keren, als een bewustwording van wat voor hen essentieel is, als een bevrijding van het overbodige.
De symptomatologie van de eerste virusvariant gaf ons een duidelijk beeld: bij ernstige ziekteverlopen verharden de longen en vormen zich littekens in de longen. De ademhaling, die een uitwisseling met de wereld betekent, een opname van de ‘buitenwereld’ in het lichaam, werd ernstig verstoord. Het beeld van een geven en nemen van levensenergieën, die door verharding tot stilstand kwamen, kan zeker gezien worden als een beschrijving van de toestand van de ziel. Want het milieu, zoals wij dat gewoonlijk noemen, is voor ons geen vanzelfsprekende mede-wereld, en a fortiori hebben wij de mensheid en de wereld nog niet begrepen of ervaren als een totaalorganisme en handelen wij daar dus meestal ook niet naar. De longziekte Covid 19 heeft ons laten zien dat onze relatie tot de wereld fundamenteel verstoord is.
Als we erkennen dat we een nieuwe verbinding, een eenheid met de wereld moeten vinden, die ons ondersteunt en in stand houdt, dan betekent dit niet dat we moeten terugkeren naar de mystieke toestand waarin de mensheid zich bevond vóór het ontwaken van het heldere verstand. Het betekent veeleer dat wij uit de geestelijke oorsprong van dat alles een nieuw bewustzijn kunnen scheppen en kunnen ontwaken in het Al. De gang van zaken suggereert ons dit zelfs.
Een stap in die richting is het uitgaan van eenheid. Wat wij zijn als mensheid en als individu werd uitgedrukt in alle aspecten van de coronacrisis samen. We kunnen er het hele panorama van menselijke zwakheden en egoïsme in zien. Meer bepaald zien we angsten (waaronder het verlangen naar absolute zekerheid)[1], winstbejag, het onvermogen om fouten toe te geven of ervan te leren, handelen uit verkeerde motieven en de gevolgen van allerlei vormen van materialisme. Dit laatste heeft zich onder meer gemanifesteerd door de bevolking in de lockdown te degraderen tot louter bestaan en door bekende beïnvloedende factoren[2] van lichamelijke en geestelijke gezondheid buiten beschouwing te laten bij het evalueren van de epidemie omdat deze niet direct meetbaar zijn. We dragen allemaal in meer of mindere mate de bovenstaande motivaties en karakterfouten in ons; maar in de coronacrisis werden ze op grote schaal ingezet met de bijbehorende gevolgen voor anderen. Er zijn dus genoeg redenen voor kritiek, maar ook gelegenheden voor zelfkennis. In het algemeen neem ik hier de lijn van Charles Eisenstein over: ‘Er zijn geen boosaardige motieven nodig.’[3]
Onze concrete persoonlijke kennis is beperkt. Leugens en nepnieuws vertroebelen het zicht. Het aanvaarden van onze eigen onwetendheid in deze situatie en ons toch bewust verbinden met het geheel, waaraan we op geen enkele manier kunnen ontsnappen, heeft twee effecten: wij kunnen onszelf herkennen in wat er gebeurt en onze waarachtigheid controleren, want ook wij genereren elke dag en elke seconde onze eigen waarheid, zowel innerlijk als ten opzichte van anderen. Ook wij ordenen de feiten op een manier die voor onszelf comfortabel en gunstig is.
Daarom moeten wij onze algemene verbondenheid met de even ‘goede’ als ‘slechte’, maar vooral beperkte, algemene toestand en actie van de mensheid aanvaarden. In de aanvaarding van een ‘eenheid zonder uitzondering’ opent zich van binnenuit de weg naar realisatie. Het begint helaas niet met het zich realiseren van individuele feiten (die de eenheid onmiddellijk weer zouden verdelen). Het begint veeleer met de erkenning van de onvermijdelijkheid van een ontwikkeling waarin ieder mens en iedere instelling vastzit – als zij niet uit het oude korset durven breken. De ene slechte houding leidt tot de andere, de ene leugen tot de andere – totdat er geen uitweg meer is, omdat men zich niet meer kan bewegen of wordt ontmaskerd.
Rudolf Steiner plaatste het optreden van epidemieën en de materialistische mentaliteit in een rechtstreeks verband.[4] Hij beschouwde leugenachtigheid als een soort ziekte en liegen als moord op het astrale vlak.[5] De diepst ingrijpende leugen van de mens is de weigering om zijn eigen geestelijk wezen te erkennen en te aanvaarden. Deze leugen doordringt strikt genomen het leven van alle mensen. Het hierboven al genoemde nepnieuws (en de machts- en winstmotieven waaruit dat meestal voortkomt) zijn slechts het topje van de ijsberg van onze verschansing in de materie. De hoogste waarheid daarentegen is niet louter ‘kennis’, maar een één worden ermee, een staat van zijn. Leugens over concrete realiteiten tasten het wezen van de betrokken persoon of het betrokken ding aan, ze verzwakken zowel de zender als de ontvanger. De leugens die we onszelf voorhouden door onze levenshouding, onze afleidingen, ons scheppen van een bestaan dat verbroken is van het geestelijke, beschadigen en belemmeren telkens weer onze toegang tot wat ons diepste wezen is. Maar in deze kwestie was de coronacrisis ook een wake-up call. Wie zijn we als ons onze kleine vluchtroutes worden ontnomen, en waartoe kunnen we ontwaken?
Daarom kunnen de huidige crises worden gezien vanuit het standpunt dat zij het ons gemakkelijker maken ons los te maken van het materialistische stempel van onze levenshouding. Zij kunnen ons helpen om in het denken van onszelf weg te kijken en het geheel te zien; zij stellen ons voor om ook in het voelen de begrenzingen te laten wegvallen. Op eenzelfde manier vindt de strijd plaats in het etherische veld, waar de diepste levensangsten en de daarmee samenhangende zoektocht naar materiële zekerheid huizen. Hier leven ze in een gemeenschappelijk veld, in een substantiële ‘zee van onderlinge verbondenheid’. De ontwakende ziel, die de greep van gehechtheid en zuiver materieel zelfbehoud overwint, geeft hier impulsen die iedereen raken. Wanneer Krishnamurti zegt dat angsten ontstaan wanneer men een concreet gegeven vermijdt,[6] blijven er slechts twee alternatieven over: repressie, angst en nog eens repressie – of het heden aanvaarden en daarin ontwaken. Verantwoordelijkheid nemen voor het geheel betekent zichzelf plaatsen in de stroom van de gebeurtenissen. Dan groeit het besef dat elke gebeurtenis zowel een struikelblok kan worden als een stapsteen waarop we gaan kunnen op het pad naar bevrijding. Wij zijn het die kiezen, wij geven het ding zijn kleur, zijn karakter.
Als iemand zich precies tijdens een crisis in de stroom van gebeurtenissen plaatst, kan hij de aarde en de mensheid dienen. Maar dat kan hij alleen als hij hetzelfde durft te doen in zijn persoonlijke leven met al zijn blinde vlekken en conflicten. De opening naar het Zelf en het Al begint in innerlijke stilte. Een ondersteunende nieuwe zielskracht kan binnenstromen, die de diepe zelfkennis mogelijk maakt die leidt tot de overgave van het Ik aan het Zelf. De processen van bewustwording waarin de bolwerken van het ego worden opgeruimd, stellen het Zelf in staat de gehele persoonlijkheid te doordringen. Parallel daaraan groeit de kracht om je over te geven aan de wereld als geheel. Alleen zo heeft het voornemen om de wereld te dienen zin. Want het ego is daar uiteindelijk niet toe in staat; alleen de ontwakende zielemens kan dat. Omgekeerd maakt dienstbaarheid aan het grotere geheel de weg vrij voor overwinning in het eigen innerlijk.
Zelfs als we deze ontwikkeling slechts in zijn begin ervaren en de overgang van ego naar zelf nog niet volledig heeft plaatsgevonden, verwerven we een geweldige vrijheid. Zowel intern als extern worden we vooral vrij van alle angsten en excessen, ontwijking en agressie die anders het menselijk handelen in momenten van crisis kenmerken. We kunnen alles wat er gebeurt in de ogen kijken zonder het te hoeven vermijden; we kunnen de boodschappen van wat er gebeurt, lezen en daarbij onze zelfkennis verdiepen.
Noten:
[1] Volgens mijn observaties werden vele mensen, die alle fysieke veiligheidsmaatregelen angstvallig opvolgden en ook velen die zich in de ontkenning begaven, bewogen door eenzelfde overheersende nood aan zekerheid. Want ook de parallelle wereld met zijn eenvoudige antwoorden gaf zekerheid, al was dat aan de hoge prijs van afzondering.
[2] ‘De bacterie is niets, het milieu is alles.’ Louis Pasteur
[3] In: www.charleseisenstein.org/essays/the-coronation
[4] Gesamtausgabe 261
[5] Gesamtausgabe 94, 95 en 338
[6] Krishnamurti’s Notebook, Londen 1976, in de aantekening van 14 september 1961
