Przy badaniu idei synkretyzmu religijnego musimy odejść od aktualnego, rozpowszechnianego przez stulecia poglądu żydowsko-chrześcijańskiego.
Wiedząc, że inicjacja reguluje funkcjonowanie większości afrykańskich społeczeństw, można zapytać o to, jaka była zasadnicza doktryna tych inicjacji. Jedynie studium obejmujące tajne i święte nauki może nam pozwolić ustanowić związek między ich religijnym podejściem a podstawą ortodoksyjnego chrześcijańskiego myślenia.
Etymolodzy cytują dwa źródła słowa „religia”: relegere (z łac., ponownie odczytywać, gruntownie rozważać) i religare (wiązać).
Stary Testament wspomina o zerwaniu połączenia między Adamem, pierwotnym człowiekiem i jego pierwszym domem, Edenem. Nowy Testament głosi plan odkupienia, regeneracji, powrotu do tego domu, a inicjatorem tego planu jest Chrystus. Struktura, którą podaje Stary i Nowy Testament, nie jest przedstawiona wyłącznie w Biblii. Niektóre opowieści, dotyczące tego samego tematu, przedstawiają człowieka w jego obecnym stanie jako istotę odciętą od swej pierwotnej natury. Religię opisaną powyżej można postrzegać jako zbiór nauk oraz praktyk, które pozwolą człowiekowi (w przypadku Biblii – Adamowi) połączyć się ponownie z miejscem, które zostało utracone (z Edenem).
W świetle powyższego, i jeśli weźmiemy pod uwagę to pierwotne zerwanie, religia może widzieć i określać siebie, poprzez swoją wiedzę i jej zastosowanie, jako sposób wtajemniczenia, jako gnozę, renesans. Tutaj pojęcia wtajemniczenia i religii są zintegrowane.
W tym kontekście, wśród afrykańskich tradycji inicjacyjnych, istnieje jedna, która jest zgodna z następującym schematem: oddzielenie od pierwotnego domu (według Biblii Adam został wygnany z Raju), następnie proces religare (wiązać, łączyć), który umożliwia człowiekowi wygnanemu z Raju ponowne połączenie się z tym pierwotnym światem i powrót do niego. Tą afrykańską tradycją jest Mvett.
Definicje Mvett
Zdefiniowanie Mvett wiąże się z pewnymi problemami dotyczącymi jej języka ekspresji. W obszarze geograficznym, w którym Mvett ma swoje korzenie (Kamerun, Gabon, Gwinea Równikowa i część Konga-Brazzaville), funkcjonuje ponad 300 języków, w tym Fang, Ntumu i Bulu. Te trzy siostrzane języki stosowane są w wypowiedziach narracyjnych oraz w eposie zawartych w Mvett. Absolutne opanowanie jej onomastycznego, metaforycznego, semantycznego i polisemicznego charakteru jest niezbędne do uchwycenia koncepcyjnego paradygmatu tradycji Mvett.
Mvett jako narracja to przede wszystkim epopeja. Jako epopeja obejmuje ona trzy gatunki:
1) Mvettbibone, czyli Mvett kochanków, która przedstawia anegdoty na temat par – libidynalne eskapady odtwórców Mvett, czyli fikcyjnych postaci.
2) Mvettengubi lub Bingubi. To niewielki gatunek stosowanyw lirycznych piosenkach, bajkach, opowieściach historycznych oraz opowieściach dla dzieci.
3) Mvett Ekang, to ważny gatunek, zwany także Mvettbeyem lub Mvett „tych, którzy wiedzą”. Mvett Ekang opowiada historię dwóch ludów: nieśmiertelnych Ekang, oraz śmiertelnych Okü, którzy próbują zdobyć tajemnicę nieśmiertelności od Ekang.
Skupimy się na tym ostatnim gatunku i zbadamy, czy Mvett Ekang jest tradycją inicjacyjną i religijną.
Mvett Ekang, epicka bitwa
Podstawą eposu Mvett Ekang jest tragiczna fabuła, która przeciwstawia sobie ludy Ekang i Okü. Aby słuchacze mogli zrozumieć tę alegoryczną epopeję, wymagana jest od nich pewna wiedza na temat świętego języka i jego kodów, poprzez który można uzyskać dostęp do tajemnic Ekang. Mvett Ekang dzieli tę kwestię dostępu z Biblią, Mahabharatą oraz Księgą Nadchodzących Dni, nazywaną Egipską Księgą Umarłych.
Termin Mvett składa się z wyrażeń Ave’e (obudzić), Avet (wstać, powstać) i Mvebe (oddech).
Grégoire Biyogo (2004)[1] mówi: „Mvett (…) z punktu widzenia treści sięga tego, co jest doskonałe, odrzucając skończoność i niekompletność, jak również wszelkie pierwotne ograniczenia oraz śmierć (zarówno ciała, jak i ducha). Mvett zaprzecza śmierci. To jest TO, co osiąga się poprzez smutek dorastania, wzrostu, przemiany ilościowej i jakościowej. Jest to impuls ku doskonałości, wieczności, otwartości na Absolut, na Eyo’o. Mvett chce naśladować Eyo’o, Absolut, w inauguracyjnym akcie stworzenia poprzez przedłużenie tworzenia, w powtórzeniu wieczności, w dziele sztuki ”.
Jeśli termin Ekang w wyrażeniu Mvett Ekang oznacza nieśmiertelnych, to jego złożone pochodzenie językowe oferuje sieć znaczeń, których sens powraca do idei pojedynczej rasy, ideału, prototypu. Ekanga oznacza także most, Nkang oznacza korzeń, a Ekang obraz, pismo. Jednak w eposie termin Ekang oznacza nieśmiertelnych, którzy przeciwstawiają się dążeniom śmiertelnych Okü.
Kim więc są Okü? Pojęcie Okü składa się z rdzenia Küou Kui, który oznacza wychodzenie lub wyjście. Kü lub Kui można również zdefiniować jako Ku, co znaczy upadać, lub jako Nkua lub Nkwa – ten, który upadł.
Powiedzieliśmy wcześniej, że Mvett Ekang opowiada historię śmiertelnego ludu Okü (wyjście, upadły), który chce poznać sekret nieśmiertelności, pilnie strzeżony przez nieśmiertelnych Ekang. Zadajemy sobie pytanie, skąd śmiertelni Okü „wyłonili się lub upadli”, tak że musieli błagać Ekang o tajemnicę nieśmiertelności. Czy nie są tu oczywiste paralele między wyrażeniami „nosiciel obrazu”, „rasa rdzenna”, czy „wolnomularze i budowniczowie”- terminami, które są dobrze znane w gnostyckim chrześcijaństwie?
Jeszcze bardziej anegdotyczna jest postać Mebegue Me Nkwa, który jest prekursorem Mvett.
Mebegue dosłownie oznacza „niosę” lub fakt niesienia, lub „ten, który niesie”. Porównując Ekang i Okü zauważamy ideę dualności w sensie ontologicznym. Innymi słowy, walka między Ekang i Okü następuje na polu bitwy, które jest „przenoszone lub niesione” przez pewnego Mebegue. Konfrontacja Ekang i Okü nie tylko prowadzi do idei dwóch antagonistycznych pól, ale również do idei człowieka – Ekang – Mebegue – Me – Nkwa, który niesie w swej piersi dwie diametralnie przeciwne natury – idei mikrokosmosu, w którym nieśmiertelny i śmiertelny spotykają się.
Jeśli naszym celem jest przedstawienie Mvett jako drogi, jako wiedzy, jako gnozy, to ważne jest, aby rozszerzyć pole analizy. Mvett została po raz pierwszy objawiona ludowi Beti, obejmującemu grupy językowe Fang, Ntumu i Bulu, które obecnie zamieszkują całą Afrykę Środkową. Dlatego tak ważne jest, aby myśleć o Mvett jako o części kultur Beti oraz aby zintegrować ją z cyklami migracyjnymi w ich następujących fazach:
Amata (migracja)
Odjambogha (drzewo lub przeszkoda)
Koma OYONO Ada Ngono’a czyli objawienie Mvett.
Następny artykuł na temat Mvett będzie dotyczył Genezis według Mvett, czyli misterium OYONO ADA NGONO’A, postaci, poprzez którą Mvett została objawiona ludowi Beti.
[1] Biyogo Grégoire, Encyclopédie Du Mvett, Paryż, Ed Menaibuc, 2004, s. 124.
