Amerykańska historyczka Elaine Pagels, znana ze swoich książek i wykładów na temat gnozy, zdenerwowała teologów w 1989 roku swoją książką Adam, Eve and the Serpent (Adam, Ewa i wąż)[1], którą należy czytać jako jeden wielki zarzut wobec zachodniego sposobu myślenia, inspirowanego ideami Augustyna. Twierdzi ona, że w pierwszych stu latach naszej ery chrześcijanie i Żydzi postrzegali historię o raju w ramach wolnej woli: człowiek sam był odpowiedzialny za swoje czyny, miał wybór i odpowiedzialność za akty dobra i zła.
Kiedy Konstantyn Wielki (273-337) przyjął chrześcijaństwo, wszystko się zmieniło. Biskupi chrześcijańscy, dawniej poddawani prześladowaniom, torturom i egzekucjom, nagle otrzymali ulgi podatkowe, dary z cesarskiej kasy, prestiż, a nawet władzę na dworze. W tej atmosferze ojciec kościoła Augustyn (354-430) doszedł do zupełnie innej interpretacji historii o raju. Przedstawił ideę, że ludzkość utraciła prawo do wolności politycznej wraz z grzechem Adama i potrzebuje zewnętrznego autorytetu. Stwierdził ponadto, że grzechem Adama nie było nieposłuszeństwo, które sprowadziło śmierć na wszystkich jego potomków, ale że grzech Adama uwiecznił się w jego potomkach. W rezultacie wszyscy byli z definicji winni od momentu narodzin. Szczególnie życie seksualne oznaczało cierpienie, a publiczna nagość była zgubna, ponieważ Adam i Ewa musieli ukrywać swoją nagość. Miało to, zdaniem Pagels, niesamowity wpływ na życie człowieka Zachodu i tak jest do dnia dzisiejszego. W swojej książce odwołuje się ona do wielu innych poglądów na temat rajskiej historii, takich jak poglądy starożytnych gnostyków, dla których dosłowna interpretacja tej opowieści jest bezsensowna. Odczytują ją oni symbolicznie, często jako alegorię. Najbardziej radykalni z nich odwrócili całą historię i opowiedzieli ją z punktu widzenia węża. Stwierdzili, że ten był mądrzejszy od wszystkich innych zwierząt i dlatego desperacko próbował przekonać Adama i Ewę, by spożyli z drzewa poznania i przeciwstawili się zakazowi ich zazdrosnego rodzica. Argumentowali, że ten wąż był rzeczywistą manifestacją Chrystusa. Inni gnostycy uznają tę historię za alegorię przeżyć religijnych, dotyczących odkrycia autentycznej duchowej jaźni (Ewy) i duszy (Adama). Gnostycki autor Egzegezy o duszy[2] postrzegał Ewę jako odbicie duszy, która zboczyła ze swej drogi i poszukuje duchowej jedności. Inny gnostycki autor postrzegał ją jako boską energię stojącą za całym istnieniem.
Przywódcy Kościoła prawosławnego oskarżali gnostyków o rzutowanie na ten tekst swoich własnych dziwacznych fantazji.
Elaine Pagels napisała książki takie jak Living Buddha – Living Christ (Żyjący Budda – Żyjący Chrystus), The gnostic gospels (Gnostyckie ewangelie), The origin of Satan (Pochodzenie szatana), The strangest Bible book (Najdziwniejsza księga biblijna), a jej ostatnią książką jest Why religion (Dlaczego religia). Jest ona bardzo cenionym mówcą i dociera do licznych zainteresowanych wszędzie, także w dzisiejszych kościołach chrześcijańskich.
[1] Elaine Pagels, Adam, Eve and the Serpent – Sex and Politics in Early Christianity, Random House USA Inc 1989.
[2] Egzegeza o duszy w: Biblioteka z Nag Hammadi. Kodeksy I i II, tłum. Wincenty Myszor, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice 2008.
