Kan er iets bestaan buiten God? Ik denk dat dat niet mogelijk is. Dit weten, gecombineerd met het inzicht dat God Liefde is, geeft ons tot het inzicht dat er niets buiten de Liefde kan zijn, het is een allesomvattende kracht.
Het is duidelijk dat dit radicale idee moet worden uitgewerkt. Hoe zit het met het geweld en de verschrikkingen die we om ons heen zien? Is dat ook liefde? Als God mij het element water geeft, omdat ik dat nodig heb voor mijn ontwikkeling, maar ik verdrink mijn naaste erin, wie is er dan verantwoordelijk voor deze daad?
Maar Gods liefde eindigt niet bij mijn misdaden. Hij plaats me in een omgeving waar ik mijn schulden kan afbetalen. Zou het niet wreed zijn als er geen mogelijkheid tot verlossing was, als ik voor altijd met mijn schuld zou moeten leven? Maar God geeft me een heel universum zodat ik kan leren. Wat moet ik dan leren? Wel, ik moet leren lief te hebben.
Ik begin met een kleine kring, met de mensen om me heen, mijn familie. Dag na dag breid ik mijn liefde uit, begin te houden van mensen die zijn zoals ik, die dezelfde interesses delen. Liefde bloeit makkelijk in een harmonieuze omgeving. Maar liefde is groter dan harmonie en later omvat ik ook mensen die heel anders zijn dan ik, die andere doelen en verlangens hebben in het leven. Misschien leer ik zelfs mijn vijanden lief te hebben. Is dat mogelijk? Ja, in de zin van hen aanvaarden zoals ze zijn, ze geen kwaad doen en ze met een positieve houding tegemoet treden.
Maar Gods universum is veel groter dan het rijk van de mens. Ik omvat de dieren met mijn liefdevolle zorg. Dan ook de planten en de bomen. Ik omarm alle elementen van de natuur als een uitdrukking van God.
Misschien ben je het niet met me eens als ik zeg dat de hele natuur een uitdrukking van God is. Spreekt de filosofie van de School van Gouden Rozenkruis niet over ‘dialectiek’, een gevallen wereld, niet opgenomen in het plan van God. Ja, we hebben het er regelmatig over.
Zoals ik het zie, is dit een praktische benadering voor Westerse mensen. Het is een doelmatige kijk op het universum. We gebruiken het om de mensen te vertellen dat hun huidige staat niet de definitieve is. Dat het mogelijk is om te groeien, om door een innerlijk proces van transformatie te gaan. Dat zij een verheven spiritueel potentieel in zich dragen en een hogere winding van de Spiraal van Liefde kunnen bereiken.
Wat is de Spiraal van Liefde? Het is de manifestatie van God in een multidimensionaal universum. Op een symbolische manier kunnen we het weergeven als een punt, en daaromheen, in neerwaartse richting, steeds grotere cirkels, bredere windingen.
De windingen kunnen we zien als verschillende toestanden van bewustzijn, die corresponderen met verschillende zijnstoestanden of levensvelden. We kunnen een praktisch venster gebruiken en zeggen: “Je bent aan het einde gekomen van je mogelijkheden op deze winding. Daarom voel je dat innerlijke verlangen naar vrijheid, de drang om in harmonie te leven en de dood te overwinnen.” Maar het praktische venster is niet de enige visie op het leven. En kijkend vanuit een hoog venster, ontvouwt zich een liefdesgeschiedenis…
De verschillende vensters staan ook voor verschillende benaderingen van spiritualiteit. Er is een praktische, ‘voeten op de grond’ benadering; er is ook een extatische visie. Ik wil nu graag ingaan op de extatische visie, want als we door dit hoge venster schouwen, krijgen we een prachtige indruk van eenwording: een liefdesverhaal.
Ramakrishna van Bengalen
Wat heeft een praktische iemand als ik te maken met dit venster van extatische liefde? Wel, ik raakte erdoor gefascineerd toen ik las over een zeer opmerkelijke figuur in de spirituele geschiedenis van de mensheid: Sri Ramakrishna. Hij werd geboren in India in Bengalen in 1836.
In zijn boek ‘Wegen naar verlichting’ schetst Lex Hixon een mooi en kleurrijk beeld van hem. Als ooit de term ‘universele eenheid’ op een mens kan worden toegepast, dan denk ik dat hij er zeer voor in aanmerking zou komen. Lex Hixon vertelt dat Ramakrishna regelmatig de opmerking maakte dat eenzijdigheid de ernstigste vervorming is van het spirituele leven, waardoor we ons vastklampen aan een bepaalde visie. Hij ervoer het leven als een continuüm van bewustzijn, waarin vormen en gezichtspunten zich manifesteren en vervolgens weer oplossen als luchtbellen in een rivier.
Het is de tantrische weg, waarop vormen worden gezien als manifestaties van Opperst Bewustzijn. Het is de Spiraal van Liefde met zijn verschillende windingen. Het relatieve en het Absolute zijn niet echt gescheiden, omdat zij voortkomen uit dezelfde Bron: de top van de spiraal.
Dit continuüm van bewustzijn is een universeel concept. Bijvoorbeeld, de christelijke benadering drukt hetzelfde idee uit met de woorden:
U zult de Heer, uw God, liefhebben met heel uw hart, met heel uw ziel en met heel uw verstand. Dit is het eerste en het grote gebod. En het tweede, hieraan gelijk, is: U zult uw naaste liefhebben als uzelf. [1]
Heb God, het Absolute, lief boven alles, en zijn manifestatie, de relatieve vorm van onze naaste, als jezelf.
Met andere woorden:
En zie, alle dingen hebben hun gelijkenis, en alle dingen worden geschapen en gemaakt om van Mij te getuigen, zowel dingen die stoffelijk zijn, als dingen die geestelijk zijn (…): alle dingen getuigen van Mij. [2]
Wanneer we in staat zijn het Absolute te zien in de gemanifesteerde vormen, tonen ze allemaal een symbolische betekenis, want ze komen voort uit de Ene Bron.
Bevrijding van formalisme
Laten we terugkeren naar Ramakrishna, want hij was werkelijk een interessant persoon. Lex Hixon vertelt ons enkele leerzame en amusante anekdotes over de zoekers naar waarheid die bij Ramakrishna kwamen in de tempeltuin van Dakshineswar, waar hij woonde. Het waren allemaal gevorderde spirituele zoekers die jarenlang een specifiek pad hadden beoefend. Als gevolg daarvan waren zij geïdentificeerd met de kenmerken van hun specifieke spirituele benadering. Kortom: zij hadden hun manieren, hun vormen en dus ook de beperkingen van hun benadering.
Maar daar kwam verandering in op het moment dat zij in contact kwamen met Ramakrishna. Hij hield geen lezingen en deed geen enkele poging om hen van iets te overtuigen, maar hij belichaamde de spirituele energie die verbonden was met hun specifieke benadering en niveau. Hij had de magistrale kwaliteit om de verschillende windingen van de Spiraal van Liefde te belichamen en te beleven. Hij verenigde alle spirituele paden door ze te leven.
Doordat hij de spirituele energie waarop zij zich hadden gericht met behulp van voorwerpen of beelden, belichaamde, beleefde en uitstraalde, kwamen zij tot het inzicht dat zij deze vormen niet meer nodig hadden om hun geloof te beleven. Ramakrishna bevrijdde hen dus van hun particuliere beperkingen en leidde hen naar een hogere winding van de spiraal op weg naar Opperst Bewustzijn. Zo gaf een vrouw die jarenlang een stenen symbool had gebruikt tijdens haar rituelen en meditaties, deze steen terug aan de rivier de Ganges. De luchtbel loste weer op in de rivier van bewustzijn.
Is dit dan het pad? Jezelf bevrijden van vormen en oplossen in Opperst Bewustzijn?
Het antwoord op deze vraag getuigt van intense schoonheid, omdat nu het mysterie van Liefde intervenieert. We gaan het vrouwelijke aspect van de Godheid ontmoeten, dat in het hindoeïsme de godin Kali wordt genoemd, de moeder van het universum. Ramakrishna beschouwde zichzelf als een kind van deze hemelse moeder.
Het Absolute
Laten we kijken wat er nu gebeurt. Totapuri was een rondreizende monnik en een volgeling van het pad van inzicht dat Advaita Vedanta wordt genoemd. Als gevolg daarvan was zijn focus en doel de vormloze werkelijkheid van het Absolute. Hij beschouwde de aanbidding van hemelse figuren als kinderachtig.
Totapuri stelde Ramakrishna voor om hem in te wijden in het pad van Advaita Vedanta. Ramakrishna stemde toe na overleg met zijn hemelse moeder Kali. Die nacht gaf Totapuri hem instructies in het beoefenen van vormloze meditatie. Met het zwaard van dit inzicht ging Ramakrishna zelfs voorbij aan het hemelse beeld van Kali, naar een vormloze werkelijkheid. Zijn individuele bewustzijn loste op in de oceaan van het Absolute, in dat wat zowel vol als leeg is. Drie dagen lang was hij bewegingsloos, opgegaan in het absolute, verloren voor de wereld.
Totapuri was verbaasd omdat hij veertig jaar had geoefend om deze ervaring van het opgaan in het Absolute te bereiken. Einde van het verhaal? Nou, niet echt. Zoals we al hebben gezien, veranderden en transformeerden discipelen van verschillende paden door hun contact met Ramakrishna.
Het mysterie van Liefde
Vanwege de aantrekkingskracht die Ramakrishna op hem uitoefende, bleef Totapuri tien maanden in Dakshineswar. Maar hij kreeg een ernstige dysenterie en leed lange tijd veel pijn. Dit leidde hem af van zijn meditaties. Totapuri beschouwde vormen als onnodig om het Absolute te bereiken en dit bracht hem, gedwongen door de situatie, tot het plan om zijn lichaam te verdrinken in de Ganges. Wel, we kunnen niet zeggen dat hij niet consequent was in zijn levensfilosofie.
In het duister van de nacht liep hij de rivier in, maar het getij was laag en hij raakte niet snel in diep water. Toen keek hij achterom over zijn schouder en zag de tempel van Kali schitteren in het maanlicht. Dit ‘achterom kijken’ is heel symbolisch. Hij was zijn pad gegaan naar het Absolute, hij was uiterst strikt en consequent.
Als we kijken naar de christelijke formule ‘Heb God lief boven alles en je naaste als jezelf’, dan begrijpen we dat hij het eerste deel ‘Heb God lief boven alles’ feilloos in praktijk had gebracht. Ik zou zeggen dat dit het mannelijke aspect van de formule is. Maar toen, diep in de rivier, beïnvloedde het vrouwelijke aspect van de Godheid, de Godin Kali, hem krachtig. Hij keek achterom en besefte dat hij iets vergeten was. Het was het tweede deel van de formule, het vrouwelijke deel: ‘en heb je naaste lief als jezelf’.
De godin Kali, de heerseres over vormen en ervaringen, maakte haar punt. Zij gaf Totapuri het inzicht dat wat hij maya of illusie had genoemd, het gemanifesteerde universum, ook een uitdrukking is van het Absolute. Het transcendente en het immanente werden verenigd. De scheiding tussen vorm en vormeloos hield op te bestaan. Liefde stak haar hand uit, raakte Totapuri in zijn ziel en trok hem uit de rivier: hij gaf zijn plan op.
Continuüm van bewustzijn
Voor Ramakrishna was alles vol bewustzijn, ook materiële objecten. Hij zag ze als een expressie van bewustzijn, als een manifestatie van zijn hemelse moeder. Daarom kon hij verklaren dat een raamkozijn zuiver bewustzijn was. Voor zijn leerlingen was dit niet altijd gemakkelijk te volgen. Vivekananda, een van zijn discipelen, hoorde Ramakrishna eens verkondigen dat de kom waaruit hij dronk Opperst Bewustzijn was. Hij raakte een beetje geïrriteerd door die uitspraak, die, vanuit zijn standpunt gezien, zinloos en onlogisch leek. Hij verliet de kamer en ging naar buiten op de veranda. Kort daarna kwam Ramakrishna ook op de veranda en raakte de sceptische leerling aan. Onmiddellijk ervoer Vivekananda alle materiële objecten als een vorm van bewustzijn, niet-substantieel en transparant.
De spirituele energie van Ramakrishna was sterk genoeg om onze gangbare interpretatie van de wereld te veranderen. Ik vermoed dat mensen zoals hij door een groot deel van de Spiraal van Liefde heen kunnen kijken. Het maakt hen extatisch, dronken van Liefde. Het is de vereniging van de mannelijke en vrouwelijke aspecten, het Absolute en het relatieve, vorm en geen vorm. Met andere woorden: het is de vereniging van Geest (mannelijk), Ziel (vrouwelijk) en Lichaam (vorm).
Kijkend vanuit een venster hoog
Is het als een liefdesvertoog
Kun je me verstaan? [3]
Bronnen:
[1] Mattheus 22:37-39
[2] Mozes 6:63
[3] Alison Moyet – Only You (with lyrics)
