De Ander toestaan om te zijn

Ik begon als christen, ontdekte mijzelf als hindoe, kwam terug als boeddhist en hield toch niet op christen te zijn

De Ander toestaan om te zijn

Raimón Panikkar werd in 1918 in Barcelona geboren. Zijn moeder was een katholieke Catalaanse met een sterke neiging om aan de eisen van de nieuwe eeuw te voldoen – met name wat betreft het deelnemen aan het openbare leven en zich inzetten voor vrouwenrechten. Zijn vader was een Indische hindoe uit aristocratische kringen rondom Gandhi.

Het leven van de jonge Panikkar bestond uit studies en diploma’s halen in filosofie, natuurkunde en theologie, wat ertoe leidde dat hij leraar en docent werd aan universiteiten in Europa en de VS. Hij was katholiek priester toen hij op 36-jarige leeftijd naar Varanasi trok, een dorp in India, om zijn kennis van de filosofische tradities van India te verdiepen. Varanasi is een bekend filosofisch centrum in India. Daar leefde Kabir met zijn jongeren en daar is hij ook begraven (opmerking van de vertaler)

Het grootste deel van de rest van zijn leven was hij afwisselend in India, Californië en Tavertet, een bergdorp aan de voet van de Spaanse Pyreneeën. De laatste fase van zijn pelgrimsreis bracht hij door met studie en meditatie.

 

De dia-logische dialoog

Dialoog is leven. Stort de dialoog in, dan stort alles in.R. Panikkar in: Vrede en culturele ontpantsering

De veelzijdige bewegingen van mensen en goederen, van iedere soort handelswaar – van stoffelijke en onstoffelijke aard (bijvoorbeeld van informatie) – en de verschillende manieren van leven in de stroom van de globalisering, halen het niet bij de harmonische veelzijdigheid die zich in een dialoog kan ontvouwen. Al te vaak gaat het alleen maar om de

steriele vervlechting van monologen La Mystica en el Sigo XXX – Mystiek in de 21ste eeuw – Madrid 2002.

Volgens Panikkar ligt de sleutel die werkelijke betrekkingen tussen mensen dichterbij brengt in de “dia-logische” dialoog. – Wat verstaat hij daaronder? Dagelijks maken wij in zogenaamde dialogen een soort wedijverende dialectiek mee, elkaar afwisselende meningen, die het illusoire beeld van een veelzijdigheid suggereren. Deze illusie kent een lange geschiedenis en is krachtig in haar foute opvatting.

Om een dialoog in een echte betrekking te veranderen en de hindernissen van vooraf ingenomen meningen te overwinnen, is het nodig creativiteit aan te spreken: een actieve (psychische) ruimte te scheppen waarin de dialoog zichzelf kan ontvouwen. Wat is dat voor een ruimte? Deze opent een “derde weg”, waarop beide meningen zich ontwikkelen en die beide omvat en geen van beide vernietigt. In deze ruimte wordt achter de spraakvormen (de “Logos”) de mythe openbaar, de geschiedenis waaraan degene die spreekt gelooft. Daar horen geloofszinnen bij en ook symbolen, die de geloofswaarden – maar ook vooroordelen – voeden. Als deze in de opgebouwde vrije ruimte openbaar worden, begrijpt de spreker hoe de ander hem ziet.

Dat is een proces dat vertrouwen verlangt, niet van de politiek-correcte soort, maar vertrouwen op authentieke basis. Dan kunnen, als het om filosofische vragen gaat, zowel monistische (absolute, monotheïstische) alsook dualistische voorstellingen (goed/kwaad, menselijk/goddelijk …) overwonnen worden en ingebracht in een geheel, een holisme, waarbij processen, betrekkingen en verschillende levensvormen behoren. Dit geheel is veel meer dan de som der delen.

Het procesmatige is het wezenlijke bij zulk een dialoog, en wel op alle gebieden van de sociale samenleving.

 

De kosmotheandrische visie Kosmotheandrisch: Wereld (kosmos – God (theos) – mens (andros voor anthropos). (opmerking van de vertaler)

De goddelijke, de menselijke en de aardse wereld – hoe we die ook mogen noemen – zijn de drie dimensies waar we niet omheen kunnen, die de realiteit vormen. R. Pannikar in: De kosmotheandrische werkelijkheid

Panikkar gebruikt het grieks om over de drie treden van het zijn te spreken, die in de loop der tijden eindeloze varianten in terminologie hebben gekend. Daarmee wil hij niet een nieuwe verdeling opvoeren, maar de drie in hun onuitputtelijke dynamische betrekking tot elkaar voorstellen: Nooit zijn zij van elkaar gescheiden, en nooit zal de ene door de andere worden uitgewist. Panikkar spreekt van een “heilige seculariteit”.

Logica, die wil domineren en daardoor het bewustzijn laat verarmen, heeft daarin geen plaats. Bij deze “kosmotheandrische” denkbeelden komt Panikkar terecht door zijn studie van Vedische teksten. Maar er is ook een in wezen vergelijkbare overlevering: denk alleen maar aan de duizenden jaren oude ideeënwereld van de Hermetische inspiratie, die in de Renaisance in de werken van Pico della Mirandola opnieuw opleeft en de betrekkingen tussen mens, kosmos en geest omvat.

 

Christophanie

De identiteit van de Christus is iets anders dan het identiteitsbegrip dat wij ons van Hem maken.

Deze woorden van Panikkar – die met een dissertatie over Christus in het misverstand van het hindoeïsme zijn doctorsgraad in de theologie behaalde – openen een horizon, vergelijkbaar met de christelijke teksten uit de eerste eeuwen van onze jaartelling, die in 1945 in de Egyptische woestijn opnieuw ontdekt werden en als de Bibliotheek van Nag Hammadi bekend staan.

Wat Hemzelf betreft, zijn eigen existentie, zijn leven en zijn voorkomen, kan het verstand hem niet begrijpen, kan geen kunstwerk hem uitdrukken, noch een oog hem zien, noch een lichaam hem grijpen. Want zijn grootheid is onbevattelijk, zijn diepte ondoorgrondelijk, zijn hoogte onmeetbaar, zijn wil onbegrensd. uit: Traktat in drie Teilen, in: Schöpfungsberichte aus Nag Hammadi, opnieuw geformuleerd en bekommentarieerd door Konrad Dietzfelbinger, Andechs 1989.

Hier verwijst de auteur naar het alfa en omega, het niet formuleerbare.

Panikkar omvat in zijn Toespraak over Christus zowel het historische alsook het kosmische aspect:

De volheid van menselijkheid, de volheid van goddelijkheid, de volheid van het lichamelijke en van de materie, Christus is het symbool van dat wat wij in een bepaalde taal het absolute, een symbool van de werkelijkheid noemen. R. Panikkar in: Oekosophie: de nieuwe wijsheid

Het praktische toepassen van zulke overwegingen, waarmee Panikkar zich richt tot de christenen van het derde millennium, is “Christophanie” (wederom grieks): het mysterie van de incarnatie en de opnieuw gewekte tegenwoordigheid van het goddelijke in het menselijke wezen.

De Ander veroorloven te zijn

De “dia-logische” ontmoeting ontvouwt zich op een diep, ons onbekend niveau: dat van het “niet-weten”, dat uitreikt boven het “weten” dat wij bezitten. Panikkar volgt een strategie van culturele ont-pantsering, zoals hij het noemt: een weg die de essentie van de vrede in zich draagt. De methode is drieërlei: de vormen van een bepaalde kijk op de wereld – bijvoorbeeld de christelijke – moeten ontvouwd worden zonder ook maar iets als vanzelfsprekend voorop te stellen. Dan worden ze blootgesteld aan de samenhang van ruimte en tijd, om te ontdekken wat de dialoog verhindert, wat de bereidheid in de weg staat om aan te nemen en mee-te-delen. De westerse gemeenschap, aldus Panikkar, bevindt zich de klauwen van de angst. Deze verstikt de echte wens om de ander te begrijpen, de natuur te begrijpen, en zich voor de zelfkennis te openen.

De transformatie waar wij over spreken is geen proces van de enkeling: Wij moeten leren onderscheiden tussen isolatie en eenzaamheid. Isolatie is verstikkend, is dodelijk, is egoïstisch; eenzaamheid daarentegen biedt ruimte voor vrijheid, waarin ik mijzelf blijf en toch aan anderen het deel van mijzelf kan meegeven dat hun ontbreekt, en dat ik werkelijk zelf ben – en omgekeerd. […] Ik moet uitkijken naar tochtgenoten, naar groepen, bewegingen, gemeenschappen, naar ‘polis’, kerken, guerrilla – naar iedere soort groepering, klein of groot. […] Dat is het reinigende element. Zodra men zich echter in een groep opsluit, begint de taal te degenereren. Als dan iemand van buiten toehoort, zal men de kreet vernemen: Ongeloofwaardig! De basis daarvoor is eenvoudig: Wij hebben steeds onder elkaar gesproken.[…] Dat is hoe culturen ontstaan zijn die dan oorlogsculturen werden – zoals wij allen zo goed weten. Ibid.

 

Print Friendly, PDF & Email

Deel dit artikel

Artikel informatie

Datum: november 21, 2017
Auteur: Maria Galantino (Italy)

Featured image: