In het verre verleden was de fysiologie een natuurlijk uitvloeisel van de psychologie. De oorzaak van lichamelijke aandoeningen werd gezocht in de psyche. Later draaide dat om en was het fysieke leidend in het onderzoek naar de psyche. Die omgekeerde opvatting leidde ertoe dat de psyche een uiterlijk concept werd en dat er vanuit een uiterlijke, mentale logica, de innerlijke processen beschreven werden. Een verstandelijke logica werd op de psyche losgelaten. Psychische klachten werden onder andere onderdrukt met de effecten die allerlei chemische stoffen op het lichaam hebben. De oorzaak van de symptomen werd daarmee echter niet opgelost. Desondanks heeft de uiterlijke psychologie zeker haar nut. Tegenwoordig zien we het veld van de psychologie zich wat verbreden. Zo wordt er door veel psychotherapeuten neuro-linguïstisch programmering toegepast of er wordt mindfulness training aanbevolen en zelfs wetenschappelijk onderzocht. Andere therapeuten gebruiken bijvoorbeeld ideeën uit de karma- en chakra psychologie. Ook is er meer besef dat emoties niet uitsluitend samenhangen met het zelfbewustzijn maar dat zij ook reflexmatige reacties kunnen zijn uit het persoonlijkheidssysteem. Maar wat is nu eigenlijk de psyche?
Psyche-Logos
In het woord psychologie herkennen we de oude termen psyche en logica of logos. Psyche is een aanduiding voor de ziel of levensadem. En het woord ziel is in de oude wijsheid een aanduiding voor een voertuig van de geest. Logica stamt van het Griekse woord logos en is de wetenschap die zich bezighoudt met de formele regels van het denken. Zij streeft naar de juiste redenering.
Daarnaast is een van de betekenissen van het woord logos ‘woord’. Woord in de zin van een ‘geheim woord’, wat duidt op een abstract scheppend principe. Zo heeft elke verschijning, van atoom tot universum, een logos, een geest. Als de ziel volledig geïnspireerd is door de logos, zal zij de persoonlijkheid daarmee bezielen. De ziel is daarmee een tussenwerkelijkheid tussen het abstracte en de persoonlijkheid.
Zij is de werking tussen oorzaak en gevolg, een kracht.
Dat er tussen die drie-eenheid logos-psyche-persoonlijkheid en onze werkelijkheid een verschil is, toont ons de volgende mythe.
Mythe
In de Griekse mythologie wordt Psyche voorgesteld als een koningsdochter die zó mooi is dat niemand met haar durfde te trouwen, waarop het orakel aangaf dat zij bestemd was als bruid voor een onsterfelijke minnaar die wachtte op de top van een berg.
Op deze bergtop stond een wonderlijk mooi kasteel maar haar minnaar ontmoette zij daar alleen s ‘nachts in het donker. Omdat de zussen van Psyche haar hadden verteld dat de minnaar van Psyche een monster was, smeekte Psyche hem om te blijven totdat het licht werd, zodat ze hem kon zien. Toen hij hier echter niet op inging, besloot zij een olielamp te gebruiken. De lamp onthulde haar hoe de mooiste van de goden naast haar lag. Er viel echter een druppel van de lamp op haar minnaar waarop deze ontwaakte en onmiddellijk wegvloog, zeggende “Liefde kan niet ergens wonen waar achterdocht leeft”. En Psyche vond zichzelf met haar zussen terug op een vlakte en haar zussen stierven toen zij de berg opnieuw wilden bestijgen. Zo dwaalde Psyche rond zonder eten en drinken, totdat Aphrodite haar drie onmogelijke opdrachten gaf. Elke keer bleek Eros, haar minnaar, haar te hebben geholpen. En ook bij haar laatste falen hielp hij haar door haar aan te raken met een van zijn pijlen. Uiteindelijk stuurde Zeus Hermes naar de aarde om Psyche op te halen. Toen Psyche op de Olympus aankwam kreeg zij van Hermes een beker ambrosia te drinken waarop zij onsterfelijk werd. Psyche en Eros werden herenigd, waarop Hermes opmerkte dat Eros zich nooit meer zou kunnen losrukken van de problemen die hij zou krijgen maar dat hun huwelijk eeuwig zou zijn.
Onrust
De mythe, hier in verkorte vorm weergegeven, verhaalt van een goddelijke minnaar en de wonderschone van de aarde afkomstige Psyche. Psyche was bestemd voor een onsterfelijke minnaar en zo wondermooi dat geen sterveling met haar durfde te trouwen.
De onrust van Psyche is immers een symptoom van de nabijheid van de logos, voorgesteld als Eros, waarvoor zij bestemd is. Alleen daar vindt zij haar rust. En nu wordt ons hier getoond dat Psyche het spel van de onsterfelijke liefde nog niet kent. Door te proberen Eros toch met het ik, het ego te leren kennen, verliest Psyche hem juist. De mythe vertelt ons hoe Psyche bij de drang haar minnaar te leren kennen, zich richt naar de ervaringswerkelijkheid van haar zussen en zo in een schijnbaar uitzichtloze situatie belandt.
In deze mythe kunnen we tussen de regels door lezen dat er een andere psychologie, een werkelijke ‘wetenschap van de ziel’ zou kunnen zijn. Geen verbrede psychologie maar een die de achterliggende ‘diepe onrust van de ziel’ en daarmee ook die van de persoon kan genezen. Terwijl de persoon lijdt onder het geloof een ik te zijn, licht uit het verhaal op hoe hij zou kunnen genezen van deze onmogelijke ‘ziekte’. Want een bezieling vanuit het ik is een zware last voor de persoon.
Liefde
Het gaat om de eenwording van Psyche en Eros tot werkelijke mens. Met andere woorden: deze psycho-logie gaat uit van iets anders. Het gaat niet meer om een primair verklaren en werken aan het zelfbewustzijn dóór het zelfbewustzijn. Want bij de logica van dit ‘lamplicht’ verdwijnt de logos uit het zicht en worden er binnen de ik-aandoening alleen maar nuances veranderd waarbij de oorspronkelijke ziekte niet verdwijnt. De ‘onrust van de ziel’ brengt de persoon in een onmogelijke situatie als zij deze met het zelfbewustzijn de ik-bezieling tot rust probeert te brengen. De onsterfelijke minnaar blijft immers voor het zelfbewustzijn in het duister. Dat onkenbare beangstigt de zussen, die het ikbewustzijn voorstellen. Angst is weleens een merkwaardige raadgever, zij leidt Psyche van de berg naar de onvruchtbare vlakte, waar zij hongert. Het is daarom omgekeerd de onzichtbare goddelijke minnaar die het onvermogen van Psyche teniet doet en haar honger en dorst naar hem stilt. Psyche kan die eenwording in haar toestand niet forceren en haar zussen sterven bij een hernieuwde poging de innerlijke berg te bestijgen.
De psychologie die transmuteert is er dus al, zij gaat van Eros uit.
Zij kan de werkelijkheid belichten tussen de persoon en het onkenbare en zo laten zien wat de mens in wezen is. Maar Eros laat dat op zijn eigen wijze aan de ziel zien. Buiten het ik om ontvlamt de liefde op die bijzondere ontmoetingsplaats op de berg.
Hedonisme
Naast ‘geheim woord’ heeft het Griekse ‘logos’ nog een ander betekenis: ‘verloren woord’.
Het hervonden woord van de minnaar zal Psyche onbegrensd nieuw inspireren. Daarom verhaalt het hier niet geciteerde einde van de mythe over Hedone.
Uit de eenwording van Psyche en Eros komt een kind voort, de godin Hedone.
Hedone betekent plezier en genot, wat je uiteraard zou kunnen vertalen als een sensatie die ‘iemand’ heeft. Het gaat bij het hedonisme immers om de vraag wat het meeste genot geeft. Maar in tegenstelling met het werelds genot, wat In het algemeen wordt bedoeld als men het woord ‘hedonisme’ gebruikt, gaat het hier om het onbegrensde genot. Deze mythe is hierin zeer duidelijk: het huwelijk is eeuwig. Hedone, de vrucht uit de eenwording in deze mythe, verwijst dus niet naar een relatief genot. Het gaat hier dus niet om een ethiek die iemand als levenshouding bedrijft, de ‘juiste redenering’ verschijnt in het niet ik. Het is de ongeconditioneerd ‘stille vreugde’. Geen emotie waar iemand aan hecht. Het is het vrije zijn zonder oorzaak of reden. Het is wat in het Sanskriet ananda wordt genoemd. Zo zien we Eros, Psyche en Hedone terug in het sat-chit-ananda, – het Oud Egyptische Osiris-Isis-Horus, het Latijnse animus-anima-persona en het christelijke vader-zoon-heilig geest.
De werkelijke mens, geest ziel en lichaam in één.
