De actuele status van de mensheid wordt op alle vlakken gespiegeld in zijn verstarde begrenzingen. Wij beleven een geweldige technische vooruitgang, maar de psyche schijnt daarbij te verarmen. Spirituele tradities kennen de uitspraak dat de mens in een voor onze ogen onzichtbare gestalte, ooit op een goddelijk-geestelijk niveau leefde en dat zijn oorspronkelijke vorm in stukken brak als een kristallen spiegel. Nu gaat het erom, op zoek te gaan om de scherven weer aan elkaar te passen. Daarvoor is moed nodig om uit te breken uit het bestaande, zoals de held laat zien die zich losrukt uit de vertwijfeling en bereid is zich volledig te offeren voor het veroveren van ‘de werkelijkheid’. Voor deze opgave staat de ontwakende mens – ook al is dit nog zo onwaarschijnlijk in zijn huidige gestalte. In het sciencefictionepos De Matrix belichaamt de onopvallende Thomas Anderson, alias Neo, deze ontwakende mens.
Neo is een eenvoudige werknemer bij een softwarehuis en verdient ’s nachts als hacker nog wat bij. De naam van de hoofdpersoon laat al een belangrijke vernieuwing zien, iets nieuws, iets als een fundamentele verandering. Subtiel bespeurt Neo duidelijk dat de wereld niet beantwoordt aan het beeld dat hij van haar heeft. Hij zoekt naar antwoorden, terwijl hij de vragen die daarbij horen nog niet kent. Velen van ons kennen een vergelijkbare situatie uit hun eigen leven. De nieuwsgierigheid is Neo’s drijfveer, en zo begeeft hij zich op het internet om naar sporen van de waarheid te zoeken. Daar ontmoet hij een raadselachtige figuur, genaamd Morpheus. Deze wordt door de regering gezocht als een gevaarlijke terrorist en ingeschaald als een gevaar voor het systeem. Morpheus is in de Griekse mythologie de god van de droom en van de slaap. De diepzinnigheid van zijn naam doet vermoeden dat hij een belangrijke rol zal spelen in het ontwakingsproces van Neo.
Een andere belangrijke persoon binnen het avontuur dat Neo aangaat, is de aantrekkelijke Trinity. Door doelgerichte vragen laat zij Neo vermoeden dat zij meer over hem en over de ware wereld weet. Uiteindelijk kan zij Neo ertoe bewegen zich aan haar toe te vertrouwen, en zo initieert zij een ontmoeting tussen Neo en Morpheus. De naam Trinity duidt op een drieheid in de mens die zich weer tot een eenheid moet samenvoegen: geest, ziel en lichaam.
‘Wil je werkelijk de hele waarheid kennen?’
Bij hun eerste treffen stelt Morpheus Neo voor de legendarische vraag of hij werkelijk de totale waarheid achter de menselijke existentie wil leren kennen. Neo bevestigt dat en zet daarmee de eerste stap in een hem nog onbekende werkelijkheid. Nog lijkt hij zich niet bewust te zijn van hoe verreikend zijn basisbeslissing is. Die reikt tot in de diepte van het bestaan, en ooit was er lange voorbereiding nodig om de oproep werkelijk te kunnen volgen die aan de ingang van de Apollo-tempel te Delphi stond:
Gnothi seauton – Leer uzelf kennen.
De Libanese auteur en filosoof Mikhail Naimy verkondigde de boodschap:
Verlang niet van de dingen dat zij hun sluier afleggen.
Ontsluier jezelf, en de dingen zullen ontsluierd worden.
Uit: Het Boek van Mirdad
In die zin zou Morpheus Neo ertoe willen aanzetten de ogen te openen, de innerlijke ogen, die werkelijk en ongesluierd herkennen. Om deze werkelijkheid buiten de illusoire matrix werkelijk te kunnen betreden, wordt Neo door Morpheus voor de beslissing geplaatst een keuze te maken tussen een rode en een blauwe pil: hij besluit tot de rode pil. Zij symboliseert de kennis en het handelen. Door het slikken van de rode pil en zich te verbinden met speciale slangen, lukt het om verbinding te maken met de werkelijkheid. Neo ‘ziet’, hij herkent zichzelf en de wereld waarin hij leeft. Hij ontwaakt in een donker en triestheid uitstralend, surrealistisch landschap, dat bezaaid is met glazen ampullen met een geleiachtige inhoud. In deze ampullen bevinden zich menswezens die via slangachtige kabels aangesloten zijn op een computer en het zelf niet bemerken. Deze mensen leven in een illusoir bewustzijn van vrijheid en zelfbestemming. Afgescheiden van de werkelijkheid, worden zij benut als batterijen, als geweldige energiecentrales voor de machines met kunstmatige intelligentie en voortdurend wordt hun energie aangesproken.
‘Waarom doen mijn ogen zo’n pijn?’
Neo doet de pijnlijke ervaring op te doorzien in welk een, verder niet waarneembare, gevangenis en schijn de mensheid leeft. Als hij uit deze nachtmerrie van de werkelijkheid ontwaakt, vraagt hij Morpheus:
Waarom doen mijn ogen zo’n pijn?
Morpheus antwoordt:
Omdat je ze tot nu toe nog nooit gebruikt hebt!
Na deze – in de werkelijke zin van het woord – ‘trip’, licht Morpheus Neo in over de werkelijkheid en maakt hij hem duidelijk dat zij bestaat uit elektrische signalen van gedachten, gevoelens, geuren, ervaringen en waarnemingen, die door het verstand worden geïnterpreteerd. De machines ‘voeden’ zich schijnbaar met de energieën die uit de illusies van de mensen voortkomen. Neo zal later in de strijd tegen een verrader het fysieke licht in zijn ogen verliezen, maar daarvoor in de plaats een hoger en meer intuïtief bewustzijn ontvangen. Op deze manier beleeft hij een soort opstanding. Eerst wordt hem op het pad van de waarheid de illusie over de matrix ontnomen. Vervolgens begint de strijd voor de vrijheid en verlossing van de mensheid.
Het koninkrijk Gods, dat de rechtschapenen kunnen bereiken, wordt in de Bijbel Zion genoemd. In het Matrix-epos is dit de naam voor de plaats waar de rebellen van het systeem leven, de rechtschapenen dus, die bevrijd moeten worden en die volgens de profetie door ‘de Ene’ verlost zullen worden. De naam Neo is een anagram voor De Ene (The One). Hij schijnt De Ene te zijn, die de slavernij van de matrix beëindigt en daardoor de mensen redt. Morpheus is ervan overtuigd dat Neo die uitverkorene is en hij begint hem op te leiden voor zijn heldenopdracht van epische omvang. Er vindt een inwijding plaats en daarmee begint de strijd om de terugkeer tot de oorsprong. De held Neo is ‘de kleine steen die een lawine aan het rollen brengt!’ Deze metafoor is van toepassing op alle helden. Ook Frodo Balings in de In de Ban van de Ring-trilogie, of Harry Potter, verbeelden zulke onwaarschijnlijke helden die met ondersteuning van met hen verbonden gelijkgezinden, grootse dingen verrichten om het natuurlijke evenwicht, een oorspronkelijke toestand, te herstellen. Zij krijgen net als Neo alle mogelijke hulp die zij voor de weg van terugkeer nodig hebben.
In ieder mens rust de aanleg om een held te zijn als deze door sagen omgeven helden uit sciencefiction, sprookjes en mythen, en het is aan ieder persoonlijk om met aandacht te luisteren naar deze natuurlijk-goddelijke aanleg en zich op weg te begeven, een weg die ieder alleen individueel kan gaan – natuurlijk met hulp van bovennatuurlijke krachten. In de heldensagen wordt deze hulp meestal door vrienden, leermeesters en makkers gesymboliseerd. En de bovennatuurlijke hulp wordt in psalm 121 beschreven:
Ik hef mijn ogen op naar de bergen, vanwaar mijn hulp komen zal.
Mijn hulp komt van de heer, die hemel en aarde gemaakt heeft.
Hij zal uw voet niet laten wankelen; hij die u behoedt, slaapt niet.
